گیاهان دارویی و معطر ایران

اسطوخودوس حقیقی

Lavandula angustifolia

Syn: L.vera , L.officinalis , L.spica

True Lavender

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی

دو گونه اسطوخودوس در دنیا عمدتا مورد کشت و فرآوری قرار می گیرند: اسطوخودوس حقیقی (Lavender: Lavandula angustifolia) و اسطوخودوس دو رگ (Lavandin: L. intermedia – L. hybrida). در منابع داخلی به اسطوخودوس حقیقی، اسطوخودوس فرانسوی نیز گفته می شود ولی در منابع خارجی موارد متناقض کاربرد اصطلاح اسطوخودوس فرانسوی یا انگلیسی برای این گونه به چشم می خورد (بیشتر انگلیسی گفته می شود). بنابراین نامگذاری بصورت حقیقی و دو رگ سبب رفع این مشکل خواهد شد. اسطوخودوس دو رگ حاصل تلاقی دو گونه L. angustifolia و L. latifolia (اسطوخودوس پرتقالی) است.

اسطوخودوس دو رگ دارای بوته های درشت تر، زمان گلدهی طولانی تر، عملکرد گل بالاتر و ساقه های گل دهنده چند شاخه است و دیرتر از اسطوخودوس حقیقی شروع به گلدهی می کند. عملکرد اسانس این گونه تا سه برابر بیشتر از اسطوخودوس حقیقی می تواند باشد که سبب می شود در بازار با قیمت پایین تری تجارت شود و در محصولات با قیمت پایین تر استفاده گردد. اسطوخودوس حقیقی دارای اسانس کمتر، گران قیمت تر و مورد توجه صنایع عطرسازی فاخر است.

تفاوت دیگر این دو گونه در کیفیت اسانس آنها از لحاظ مقدار ترکیب کامفور می باشد. در اسانس اسطوخودوس حقیقی کمتر از 1 درصد کامفور وجود دارد (رایحه شیرین و ملایم) ولی اسانس اسطوخودوس دو رگ دارای 6 تا 10 درصد کامفور است (رایحه تند و قوی). در نتیجه اسانس اسطوخودوس حقیقی کاربرد عطرسازی بیشتری دارد ولی اسانس اسطوخودوس دو رگ در محصولات دارویی، دورکننده حشرات، شوینده ها یا اسپری مطبوع کننده هوا به کار می رود.

ارقام برتر اصلاح شده اسطوخودوس حقیقی عبارتند از: Hidcote، Munstead، Peter Pan و Royal Purple

ارقام برتر اصلاح شده اسطوخودوس دو رگ عبارتند از: Grosso، Super، Sussex، Soumian و Abrialis

اسطوخودوس گیاهی است خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر، دارای سیستم ریشه ی طویل که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب جذب کند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. گل ها به رنگ آبی متمایل به بنفش می باشند که به صورت گل آذین خوشه بر روی ساقه ی گل دهنده ظاهر می شوند. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 85/0 تا 1/1 گرم است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
اسطوخودوس بومی ایران نیست ولی بطور تقریبا گسترده ای برای استفاده های دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود. این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک جنوب اروپا است.

کاشت، داشت و برداشت

تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود: الف) تکثیر به وسیله ی بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی). ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم.

در مرحله داشت مبارزه با علف های هرز، افزودن کود، برگرداندن خاک بین ردیف ها و هرس بوته ها در سال اول و دوم برای افزایش کمیت و کیفیت محصول ضروری می باشد.

برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می شود که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد.

فرآوری

اسانس اسطوخودوس فرانسوی از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند.

خواص درمانی و کاربرد

اسانس این گیاه دارای خواصی چون آنتی باکتریال قوی، آرام بخش و موثر در درمان رماتیسم است. اسانس این گیاه بطور بسیار گسترده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی در مورد این گیاه

نعناع فلفلی

Mentha piperita

Peppermint

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی و چند ساله، دارای ساقه های خزنده (استولون) و ساقه های زیر زمینی (ریزوم)، ساقه اش چهارگوش به رنگ قرمز مایل به بنفش که برگ های بیضوی شکلی به صورت متقابل روی آن قرار می گیرند. گل های آن به رنگ بنفش هستند و میوه اش کپسولی به رنگ قرمز است که دارای بذوری بدون قوه ی رویشی می باشد.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
این گیاه بومی کشورمان نیست ولی بطور وسیع در اکثر استان ها کشت می شود. نعناع فلفلی را در اکثر مکان ها می توان کاشت ولی در شرایط روز بلند و رطوبت بالا و دمای 18 تا 20 درجه دارای بهترین عملکرد کمی و کیفی است.

کاشت، داشت و برداشت
نعناع فلفلی گیاهی چندساله است و به همین دلیل آماده سازی اولیه خاک دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد.

تکثیر رویشی از طریق ریشه رست (استولون): استولون نوعی ساقه است و دارای گره هایی است که از محل آنها ریشه تولید می شود. 

تکثیر رویشی از طریق پاجوش: در اواخر بهار (خرداد ماه) پاجوش های دارای 8 تا 10 سانتی متر ارتفاع را از بوته های 2 تا 3 ساله جدا می کنیم و در زمین موردنظر کشت می کنیم.
سرشاخه های گلدار و برگ ها مورد برداشت قرار می گیرند. روش و زمان برداشت به نوع مصرف اندام های جمع آوری شده بستگی دارد.

فرآوری
برگ ها و سرشاخه های گلدار دارای 1 تا 2 درصد اسانس، تانن، فلاونوئید، کولین و یک ماده تلخ هستند. اسانس نعناع فلفلی دارای بیش از 20 نوع ترکیب شیمیایی است که مهمترین آنها عبارتند از: منتول (40 تا 60 درصد)، منتوفوران، منتون، پیپریتون، پولگون، سینئول و ... .

خواص درمانی و کاربردنعناع فلفلی دارای خواصی مانند ضد اسپاسم، پیشگیری کننده از استفراغ، ضد نفخ و خنک کننده است. منتول موجود در اسانس اش یک ماده ی آنتی باکتریال قوی می باشد  و از اسانس نعناع فلفلی برای معطر کردن داروها و خمیر دندان ها و ... استفاده می شود.

و ادامه دارد ...  

 تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی در مورد این گیاه

محمدتقی عبادی