بسمه تعالی

 

مروری بر

وضعیت تحقیق و پژوهش در زمینه گیاهان دارویی در سطح جهان
.

محمّدتقی عبادی، جلال عباسیان
دانشجویان دکتری گیاهان دارویی و اعضای تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی

.
منبع: عبادی، م.ت.، عباسیان، ج. 1393. مروری بر وضعیت تحقیق و پژوهش در زمینه گیاهان دارویی در سطح جهان. مستند ویژه دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی ایران. 150-159.

.
مقدمه
تحقیق و پژوهش پایه و اساس توسعه هر صنعتی در جهان می باشد و صنعت گیاهان دارویی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بررسی موضوعات پژوهشی گیاهان دارویی و آشنایی با کشورهای پیشتاز در این زمینه می تواند ما را در شناسایی گرایش های علمی و صنعتی در سطح جهان یاری کند و همچنین جایگاه، نقاط قوت و ضعف مان را نیز مشخص نماید. اگرچه در تمامی سخنرانی ها و همایش های علمی گیاهان دارویی همواره به داشتن 11 اقلیم از 13 اقلیم جهانی و فلور غنی گیاهی بالیده ایم ولی تاکنون وضعیت واقعی و جایگاه مان را در پژوهش و فناوری گیاهان دارویی بخوبی بررسی ننموده ایم. بنابراین چنانچه قصد ورود به بازار پر سود و سریع الرشد تولید و فرآوری گیاهان دارویی را داریم، باید برای بدست آوردن اطلاعات آماری بروز و کاربردی وقت و هزینه صرف نماییم تا هدف گذاری در این عرصه بخوبی صورت بگیرد. در این پژوهش با استفاده از ابزارهای آنالیز نتایج جستجو در پایگاه اسکوپوس به عنوان یک پایگاه جامع و مهم نمایه استنادی علوم در جهان، مولفه های مختلفی در رابطه با پژوهش های صورت گرفته در زمینه گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج ارزشمندی حاصل شد که می تواند در مراکز تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور مورد استفاده قرار گیرد.

روش تحقیق
در این مطالعه با استفاده از ابزارهای آنالیز نتایج جستجو در پایگاه اسکوپوس، کلمات کلیدی مرتبط با گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفتند. محدوده ی زمانی انتشار اسناد از ابتدای سال 1900 تا انتهای سال 2013 میلادی انتخاب گردید و کلمات کلیدی مورد نظر در عنوان، متن چکیده سند علمی و واژگان کلیدی مورد جستجو قرار گرفتند. لازم به ذکر است که جهت رسیدن به نتایج کاملتر، از فرم ساده ی واژگان استفاده شد بطور مثال بجای جستجوی واژه ی گیاهان دارویی (Medicinal Plants)، از فرم ساده و بدون علامت جمع آن یعنی گیاه دارویی (Medicinal Plant) استفاده گردید. مولفه هایی که در مورد هر یک از کلمات کلیدی مورد بررسی قرار گرفتند عبارت بودند از: سال انتشار، نام و نوع منبع علمی، نویسنده، موسسه و کشور محل تحقیق و حوزه ی پژوهش.

نتایج
1- سال انتشار
بر طبق نتایج جستجوی کلیدواژه گیاهان دارویی، تا ابتدای سال 2014 میلادی در حدود 109000 سند علمی اعم از مقاله، کتاب و ... در زمینه گیاهان دارویی منتشر شده است که یک روند افزایشی در تعداد مقالات منتشر شده در طول زمان مشاهده می شود که البته در دو سال گذشته این روند کمی نزولی بوده است. همانطور که در شکل شماره 1 مشاهده می شود، بیشترین میزان انتشار اسناد علمی در این زمینه (8331 عدد) مربوط به سال 2011 می باشد که در حدود 7/64 درصد کل اسناد منتشر شده است (نمودار 1). شیب افزایش تعداد پژوهش ها در زمینه گیاهان دارویی در فاصله زمانی 1990 تا 2010 میلادی بیش از محدوده ی زمانی یک و نیم قرن گذشته است و این بیانگر اهمیت مقوله گیاهان دارویی و آشکار شدن کاربردهای مختلف آنها در صنایع مختلف می باشد.
در بررسی سایر کلیدواژه های مرتبط با گیاهان دارویی (جدول 1)، سیر صعودی انتشار مقالات و سایر اسناد علمی از سال 1900 میلادی تا کنون مشاهده گردید که این روند افزایشی در 20 سال گذشته با رشد سریعتری همراه بوده است. کلیدواژه هایی همچون ترکیبات طبیعی، اسانس ها و عصاره های گیاهی بیشترین توجه را در بین پژوهش ها به خود جلب کرده اند و در جایگاه بعدی، مبحث تولید گیاهان دارویی و بذر آنها می باشد. این مطالعه نشان داد که علی رغم علاقه مندی و توجه کشورهای صنعتی به تولید درون شیشه متابولیت های ثانویه و پژوهش های مرتبط با آن، بحث کاشت و همچنین تولید ارگانیک گیاهان دارویی همچنان بیشترین توجه را بهمراه دارد. در این مطالعه، برخی از گیاهان دارویی بومی و صادراتی کشور همچون شیرین بیان، باریجه، آنغوزه، زرشک، زعفران و زیره سیاه ایرانی نیز به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج حاصل شده بیانگر توجه خاص محققین به گیاه دارویی شیرین بیان در پژوهش ها می باشد. همچنین این پژوهش نشان داد که سال های 2011 و 2012 میلادی در بسیاری از کلیدواژه ها دارای بیشترین میزان انتشار اسناد علمی بودند.

 

دریافت متن کامل مقاله

 .

و ادامه دارد ..