گیاهان دارویی و معطر ایران

آشنایی با صمغ های گیاهی

زیبا جاکی¹، محمّدتقی عبادی^2*
1- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس
2- استادیار گروه علوم باغبانی (فیزیولوژی و اصلاح گیاهان دارویی)، دانشگاه تربیت مدرس.

منبع: جاکی، ز.، عبادی، م.ت. 1396. آشنایی با صمغ های گیاهی. مجله باغدار. 114: 18-11.

چکیده
صمغ ها گروه بزرگی از ترشحات گیاهی با ساختار پلی ساکاریدی هستند که براحتی در آب حل شده و سبب تولید محصولاتی با ویسکوزیته بالا می شوند. در این مقاله، پرکاربردترین صمغ های گیاهی شامل صمغ عربی، صمغ کارایا و صمغ کتیرا معرفی شده و به نحوه تولید، منابع، شیوه جمع آوری، فرآوری و بازار جهانی صمغ ها اشاره می گردد.

مقدمه
ترشحات گیاهی (Plant Exudates) عبارتند از مواد مترشح از شکاف های موجود در تنه و شاخه های گیاهان که در معرض هوا سفت می شوند و کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارند. این مواد گاها بصورت طبیعی (در اثر صدمات مکانیکی، آسیب حشرات و یا بیماری ها) و عمدتا با دخالت انسان (تیغ زدن و زخمی کردن گیاه) ترشح می شوند. مهمترین ترشحات گیاهی عباتند از: صمغ ها، رزین ها و مان ها. البته روغن ها، لاتکس ها، واکس ها و موسیلاژها نیز جزو ترشحات گیاهی طبقه بندی می شوند که کمتر از سه مورد اول کاربردهای صنعتی دارند.
صمغ ها گروه بزرگی از ترکیبات پلی ساکاریدی هستند که براحتی در آب حل شده و سبب تولید محصولاتی با ویسکوزیته بالا می شوند. صمغ ها بطور وسيع در صنايع غذايي براي تهيه ژل و به عنوان پايداركننده مورد استفاده قرار ميگيرند. کتیرا، صمغ عربی، کارایا، زدو و انزروت نمونه هایی از صمغ های گیاهی هستند (فائو، 1995).
رزین ها دسته ای از ترشحات گیاهی هستند که از ترکیبات ترپنوئیدی یا فنولی تشکیل شده و عمدتا نامحلول در آب هستند ولی در الکل، اتر و کلروفرم به راحتی حل می شوند. این ترکیبات کمی چسبنده بوده و معمولا بوی نافذی دارند که سبب می شود در صنعت عطرسازی (بخصوص در ساخت عطرهای مردانه) کاربرد داشته باشند. ترشحات سوزنی برگان مانند لاک مغسول و کهربا نمونه شاخصی از رزین ها هستند (لانگنهایم، 2003).
مـان ها ترشـحات شــیرین مــزه گیاهی را گوینــد کــه بــر اثــر فعالیــت تغذیــه اي برخــي از حشــرات بــر روي اندام هــاي جـوان گیاهـان بــه بیــرون از بافت هــا تــراوش مي شــوند و داراي خاصیــت دارویــي و غذایـي هستند. از جمله مانهای غذایی می توان گز انگبین، گز علفی و گز شهداد را نام برد و برخی از مان های دارویی عباتند از شیرخشت، بیدخشت، ترنجبین و شکرتیغال. در واقع حشرات خاصی شیره گیاهی را مکیده و پس از هضم و جذب مواد مورد نياز خود، مازاد مواد قندي و ساير مواد شيره گیاهی را كه نياز ندارند، به بیرون از بدن شان دفع می کنند و برخلاف سایر ترشحات گیاهی، مان ها بصورت مستقیم از گیاه حاصل نمی شوند (عبادی، 1395).

1- صمغ عربی (Gum Arabic)

1-1- معرفی و تاریخچه: صمغ عربی قدیمی ترین و بهترین صمغ طبیعی شناخته شده است. استفاده از آن را می توان در هزاره سوم قبل از میلاد، در مصر باستان جستجو کرد. بازرگانان مصر باستان صمغ عربی را به عنوان یک کالای بازرگانی تجارت می کردند. آن را به عنوان یک چسب رنگی برای ساخت خط هیروگلیف  و کتیبه های باستانی مورد استفاده قرار می دادند. علاوه بر این، از آن به عنوان یک چسب در لوازم آرایشی و به عنوان یک عامل چسباندن کاغذ بسته بندی کتان برای مومیایی کردن اجساد استفاده می شد. از طریق بنادر مختلف عربستان به اروپا معرفی شد و سپس بدلیل مبدا صادراتش به صمغ عربی مشهور گردید. در طول قرون وسطی، تجارت صمغ عربی توسط امپراطوری ترکیه کنترل می شد و به همین دلیل با نام صمغ ترکیه رواج یافت. صمغ عربی توسط کمیته تخصصی مشترک FAO/WHO برای افزودنی های غذایی (JECFA)  بدین صورت تعریف می شود: صمغ عربی یک صمغ ترشحی است که از ساقه و شاخه های Acacia senegal یا Acacia seyal (تیره بقولات) به دست می آید (فائو، 1999).  Acaciaدومین جنس بزرگ در خانواده بقولات است و شامل 900 گونه می باشد. بسیاری از این گونه ها در طبیعت رشد می کنند و صمغ از این درختان خودرو توسط مردم محلی جمع آوری می شود (این درختان چندمنظوره هستند، و نه تنها تولید صمغ بلکه مانع فرسایش بیابان، باعث حاصلخیزی خاک و تولید سوخت و علوفه می شوند). لازم به ذکر است که تنها کشت گونه A. senegal انجام می شود. A. senegal یک درخت خاردار است که ارتفاع آن به 5/4 تا 6 متر می رسد. بسیار مقاوم به خشکی است و در مناطقی با میزان بارش سالانه 100 تا 950 میلیمتر و دوره های خشکی 5 تا 11 ماه رشد می کند. تحمل دمای بالا روزانه تا 45 درجه یا بیشتر، باد خشک و طوفان شن را دارد. پس از 5 سال، درختان به بلوغ می رسند و شیره می دهند. اگرچه درختان سه ساله هم صمغ ترشح می کنند ولی کیفیت و عملکرد مطلوب پس از سال پنجم بوجود می آید. این نشان می دهد که بیوسنتز صمغ و و رشد درخت در رقابت با یکدیگر هستند (جوسلو و اولمان، 1990).
2-1- برداشت و فرآوری:
3-1- خواص درمانی و کاربردها:
4-1- اقتصاد و تجارت:
2- صمغ کتیرا (Gum Tragacanth)
2-1- معرفی و تاریخچه:
2-2- برداشت و فرآوری:
3-2- خواص درمانی و کاربردها:
4-2- اقتصاد و تجارت:
3- صمغ کارایا (Gum Karya)
1-3- معرفی و تاریخچه:
2-3- برداشت و فرآوری:
3-3- خواص درمانی و کاربردها:
4-3- بازار جهانی:
چشم انداز آینده
منابع

 .

دریافت متن کامل مقاله

 .

و ادامه دارد ..