گیاهان دارویی و معطر ایران

اسطوخودوس حقیقی

Lavandula angustifolia

Syn: L.vera , L.officinalis , L.spica

True Lavender

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی

دو گونه اسطوخودوس در دنیا عمدتا مورد کشت و فرآوری قرار می گیرند: اسطوخودوس حقیقی (Lavender: Lavandula angustifolia) و اسطوخودوس دو رگ (Lavandin: L. intermedia – L. hybrida). در منابع داخلی به اسطوخودوس حقیقی، اسطوخودوس فرانسوی نیز گفته می شود ولی در منابع خارجی موارد متناقض کاربرد اصطلاح اسطوخودوس فرانسوی یا انگلیسی برای این گونه به چشم می خورد (بیشتر انگلیسی گفته می شود). بنابراین نامگذاری بصورت حقیقی و دو رگ سبب رفع این مشکل خواهد شد. اسطوخودوس دو رگ حاصل تلاقی دو گونه L. angustifolia و L. latifolia (اسطوخودوس پرتقالی) است.

اسطوخودوس دو رگ دارای بوته های درشت تر، زمان گلدهی طولانی تر، عملکرد گل بالاتر و ساقه های گل دهنده چند شاخه است و دیرتر از اسطوخودوس حقیقی شروع به گلدهی می کند. عملکرد اسانس این گونه تا سه برابر بیشتر از اسطوخودوس حقیقی می تواند باشد که سبب می شود در بازار با قیمت پایین تری تجارت شود و در محصولات با قیمت پایین تر استفاده گردد. اسطوخودوس حقیقی دارای اسانس کمتر، گران قیمت تر و مورد توجه صنایع عطرسازی فاخر است.

تفاوت دیگر این دو گونه در کیفیت اسانس آنها از لحاظ مقدار ترکیب کامفور می باشد. در اسانس اسطوخودوس حقیقی کمتر از 1 درصد کامفور وجود دارد (رایحه شیرین و ملایم) ولی اسانس اسطوخودوس دو رگ دارای 6 تا 10 درصد کامفور است (رایحه تند و قوی). در نتیجه اسانس اسطوخودوس حقیقی کاربرد عطرسازی بیشتری دارد ولی اسانس اسطوخودوس دو رگ در محصولات دارویی، دورکننده حشرات، شوینده ها یا اسپری مطبوع کننده هوا به کار می رود.

ارقام برتر اصلاح شده اسطوخودوس حقیقی عبارتند از: Hidcote، Munstead، Peter Pan و Royal Purple

ارقام برتر اصلاح شده اسطوخودوس دو رگ عبارتند از: Grosso، Super، Sussex، Soumian و Abrialis

اسطوخودوس گیاهی است خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر، دارای سیستم ریشه ی طویل که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب جذب کند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. گل ها به رنگ آبی متمایل به بنفش می باشند که به صورت گل آذین خوشه بر روی ساقه ی گل دهنده ظاهر می شوند. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 85/0 تا 1/1 گرم است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
اسطوخودوس بومی ایران نیست ولی بطور تقریبا گسترده ای برای استفاده های دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود. این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک جنوب اروپا است.

کاشت، داشت و برداشت

تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود: الف) تکثیر به وسیله ی بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی). ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم.

در مرحله داشت مبارزه با علف های هرز، افزودن کود، برگرداندن خاک بین ردیف ها و هرس بوته ها در سال اول و دوم برای افزایش کمیت و کیفیت محصول ضروری می باشد.

برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می شود که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد.

فرآوری

اسانس اسطوخودوس فرانسوی از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند.

خواص درمانی و کاربرد

اسانس این گیاه دارای خواصی چون آنتی باکتریال قوی، آرام بخش و موثر در درمان رماتیسم است. اسانس این گیاه بطور بسیار گسترده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی در مورد این گیاه