گیاهان دارویی و معطر ایران

مروری بر گیاه معطر و صنعتی وتیور (محافظ انسان و طبیعت)

فرزانه جنگی¹، محمّدتقی عبادی^2*

1- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس

2- استادیار گروه علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس

منبع: جنگی، ف.، عبادی، م.ت. 1396. وتیور، گیاه محافظ انسان و طبیعت. مجله باغدار. 117: 20-15. 

 .

دانلود فایل کامل مقاله

چکیده

وتیور گیاهی علفی، همیشه سبز و چندساله از خانواده گندمیان می­باشد که اسانس استخراج شده از ریشه های آن کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف مانند عطرسازی، آرایشی و بهداشتی و ... دارد. همچنین بدلیل کاربردهای گسترده آن در حذف آلودگی های صنعتی از منابع آبی و خاکی، جلوگیری از فرسایش خاک و کاربرد بعنوان علوفه جهت تغذیه دام، توسعه کاشت این گیاه در بیش از 25 کشور جهان توسط بانک جهانی مورد حمایت قرار گرفته است. لذا در این مقاله سعی خواهد شد جنبه های مختلف کاربردی این گیاه مورد بررسی قرار گیرد تا به کشت آن در کشورمان توجه شود.

1- معرفی و گیاهشناسی

وتیور با نام علمی Vetiveria zizanioides (L.) Nashم(Chrysopogon zizanioides (L.) Roberty) گیاهی علفی، همیشه سبز، چندساله و سریع الرشد از خانواده گندمیان (Poaceae) می­باشد. ارتفاع این گیاه بین 50 تا 150 سانتیمتر بوده و ریشه­های آن بصورت افشان، بسیار منشعب و حجیم هستند که تا عمق 2 تا 4 متری خاک نفوذ می­کنند (وتیور به زبان تامیلی به معنی ریشه های مستقیم پایین رونده می باشد). البته این نکته حائز اهمیت است که وتیور فاقد ریزوم و استولون می باشد. این گیاه در زیستگاه طبیعی خود بعنوان یک گیاه آبزی تمام انرژی خود را صرف تولید بذر می­کند ولی در زیستگاه­های دیگر بعنوان یک گیاه خشکی­زی عمل کرده و تمام انرژی خود را برای عمقی کردن ریشه صرف می­کند.

جنس وتیور در دنیا دارای 10 گونه است ولی در این میان دو گونه دارای اهمیت فراوانی هستند:

1) V. zizanioides: کاشت این گونه علاوه بر تولید اسانس، برای حفاظت آبی و خاکی و همچنین اهداف تثبیت خاک صورت می­گیرد. 88 درصد وتیورهای کاشته شده در دنیا از گونه V. zizanioides می­باشند که از کولتیوارهای Monto (Australia)،  Sunshine (USA) و Vallonia (South Africa) می­باشند. در کشور هند این گونه دارای دو ژنوتیپ است: الف) ژنوتیپ شمال هند که بصورت وحشی یا با بذر تکثیر می­شود. این ژنوتیپ دارای کیفیت اسانس مطلوبی است ولی ریشه­های کم عمقی دارد که برای جلوگیری از فرسایش خاک مناسب نمی­باشد. بذرها بصورت خودگشن تولید می­شوند و عملکرد بذر بین 400 تا 600 کیلوگرم در هکتار می­باشد که بذور تا سه ماه بعد از رسیدن دارای خواب می­باشند. حذف قسمتی از گندمه (هاسک) باعث تسهیل در امر جوانه زنی آن می­شود. ب) ژنوتیپ جنوب هند با قدرت باروری کم یا عقیم که تکثیر آن رویشی می­باشد (وتیور غیر بذری). این ژنوتیپ دارای ساقه ای ضخیم­ و ریشه­هایی با انشعابات کمتر و برگ­های گسترده­تر است. حجم ریشه و عملکرد اسانس بالایی دارد و برای اهداف جلوگیری از فرسایش خاک مناسب می­باشد.

2) V. nigritana: بومی جنوب و غرب آفریقا می­باشد و کشت و کار آن محدود به این قاره می شود ولی ممکن است در مناطق دیگر بعنوان علف هرز تلقی شود.

بطورکلی برخی از ویژگی های منحصربفرد این گیاه که سبب شده است در تمام جهان به آن توجه ویژه ای شود عبارتند از:

1- تحمل تنوع زیاد آب و هوایی

2- قابلیت رشد مجدد بعد از شرایط نامساعد محیطی

3- تحمل به رنج وسیعی از pH خاک

4- تحمل بالا به علف کش ها (بخصوص آتروزین) و حشره کش ها

5- جذب نیتروژن محلول، کادمیم، فسفر و سرب از آب های آلوده و فاضلاب های صنعتی

6- اصلاح شوری خاک

7- جلوگیری از فرسایش خاک در اثر سیلاب ها

8- جلوگیری از ایجاد ریزگرد در اثر وزش بادهای شدید (گیاه وتیور نسبت به درختان در این مورد دو مزیت دارد: اول اینکه ریشه های وسیعی را در زمان کمتری نسبت به درختان تولید می کند و دوم اینکه اندام هوایی (کانوپی) سنگینی ندارد و در اثر باد شدید کمتر تحت تاثیر قرار می گیرد.)

9- امکان استفاده از اندام هوایی این گیاه جهت تغذیه دام

10- استفاده از ریشه های این گیاه در استحصال اسانس و عطرسازی

2- نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی

3- اصول کاشت، داشت، برداشت
1-3- کاشت
2-3- داشت
3-3- برداشت
4-3- عملکرد

4- کاربردها

.

دانلود فایل کامل مقاله

 و ادامه دارد ...