گیاهان دارویی و معطر ایران

باریجه ( قسنی)

Ferula gummosa

Galbanum

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
باريجه گياهي چند ساله، يک پايه، با ريشه غده اي و حجيم که پوست ريشه قهوه اي رنگ و ضخامت آن يک تا سه ميلي متر است . قطر غده  6تا 17 سانتي متر می باشد. برگ هاي اوليه باريک و ضخيم و شبيه برگ گندميان است ، ولي برگ هاي گياه کامل داراي بريدگي هاي زياد و به رنگ سبز مايل به خاکستري و پوشيده از کرک هاي ريز و کوتاه است. برگ ها به طول 20 تا 30 سانتي متر و به صورت رزت قرار گرفته اند. برگها عطر و بوي خاصي دارند.
باریجه گياهي مونوکارپيک است يعني تنها يک بار گل مي دهد. در چند سال اول رويش، برگهايي طوقه اي توليد مي کند و در سال آخر رويش به ساقه مي رود و گل و ميوه توليد مي کند. گل هاي آن زرد رنگ و به صورت چتر مرکب است. ميوه آن شيزوکارپ است. بذور بيضوي کشيده با طول 5/1 تا 2 برابر عرض دانه، به رنگ زرد روشن که در قسمت مياني به رنگ قهوه اي روشن است، بذور سبک، در قسمت داخلي کمي فرو رفته و در قسمت پشتي داراي 4 تا 5 نوار طولي کمي برجسته است. از تمام اندامهاي گياه بوي تند و مخصوصی به استشمام مي رسد.
گياهي روز بلند است و دوره خواب فيزيولوژيك اين گياه از تير ماه تا اواسط اسفند ماه است.

نیازهای اكولوژیكی
به طور کلي در مناطق کوهستاني که بيشتر نزولات به صورت برف است، رويش دارد. خاک مناسب براي کشت باريجه خاکهاي با عمق کافي، نرم و قابل نفوذ است. در مناطق مرتفع و در ارتفاعات 1300 تا 3300 متر از سطح دريا رويش دارد و در اکثر نقاط ايران مي رويد.

کاشت، داشت، برداشتباتوجه به نياز سرما و استراتيفيكاسيون براي جوانه زدن و تاثير توام سرما و رطوبت زمستانه در تغييرات شيميايي مواد هورموني بذر، فصل پاييز در ماه هاي آبان و آذر بهترين زمان كاشت بذر باريجه است. بذر گياه باريجه در خاك هاي نيمه سبك در عمق 5 تا 7 سانتي متر مي بايستي كاشته شود. البته این گیاه کمتر مورد  کشت و کار قرار می گیرد و بیشتر در مراتع و کوهستان ها مورد بهره برداری قرار می گیرد.

 
بهره برداری و فرآوری
بيشترين ميزان بهره برداري از اين گياه در استانهاي سمنان ،خراسان و تهران انجام مي شود. ابتدا خاك پاي گياه را كنار زده گودالي به عمق 20 سانتي متر دور آن حفر مي كنند، سپس گياه را از قسمت يقه زخمی مي كنند به اين ترتيب شيرابه گياه به سرعت خارج شده داخل گودال جمع مي شود. هر هفته يك بار با لايه اي به قطر نيم سانتي متر پايين تر از محل بريده شده قبلي، اصطلاحاً زخم را تازه مي كنند و موجب خروج شيرابه بيشتري مي شوند. اين عمل تا خشك شدن كامل شيرابه ادامه مي يابد.
باريجه داراي 95درصد ترکيب شيميايي و دارويي با ارزش است که از ساقه و قاعده ساقه در اثر شكاف دادن شيرابه خارج مي شود، باريجه داراي 5/9 درصد اسانس، 5/63 درصد رزين و 27 درصد صمغ است. اسانس با روش تقطير با بخار آب بدست مي آيد و به رنگ زرد روشن و با بوي تند و داراي 85 ذرصد هيدرو کربور هاي ترپنوئيدي مانند آلفاپينن ( 7 تا21 درصد )، بتاپينن (  45تا 65 درصد ) و دلتا – 3 کارن ( 5/2 تا 16درصد) است.

خواص و كاربردخواص درماني آن شامل اثرات نيرودهندگي، ضد تشنج، دفع درد معده، مقوي معده و ترميم كننده زخم هاي سطحي است. مصارف صنعتي باريجه در تهيه نوعي چسب مخصوص (چسب الماس)، صنايع آرايشي بهداشتي است.

و ادامه دارد ...

 تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی

محمدتقی عبادی

زیره سیاه ایرانی (کرمانی)

Bunium persicum

Black  cumin - Black caraway

Apiaceae

Synonyms : B.bulbocastanum , Carum persicum

                 (توجه: تصاویر این مطلب مربوط به گونه های مختلف جنس ‌Bunium می باشد.)

معرفی و گیاهشناسی    
زیره سیاه ایرانی (کرمانی) گیاهی است چند ساله با ارتفاع تقریبا 6۰ سانتی متر، 14=2n، دارای ریشه غده ای سیاه رنگ، ساقه تو خالی، برگ های سبز رنگ با بریدگی بسیار که به صورت نوار نخ مانندی در آمده اند. معمولا برگ های پایین شامل دو بار تقسیمات شانه ای عمیق دارای دمبرگ و برگهای بالایی بدون دمبرگ و دارای قطعات سیخک مانند می باشند. گلها به رنگ سفید یا کرم رنگ که در انتهای ساقه های اصلی و فرعی به صورت چتر مرکب ظاهر می شوند. گرده افشانی اش توسط حشرات صورت می گیرد. میوه اش به شکل فندقه دو قسمتی است.
جنس Bunium دارای 14 گونه می باشد که B.persicum فراوان ترین گونه می باشد. در کاوش های باستانی در شهر سوخته زابل مشخص شده است که مردم آن در پنج هزار سال پیش زیره سیاه را می شناختند.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
در مناطق کوهستانی و مرتفع (ارتفاع 1710 تا 3500متری) می روید. طالب مکان های سایه آفتاب است و بیشتر در زیر سایه گیاهان و در شیب های تند و کمتر آفتاب گیر مشاهده می شود. خاک های سبک شنی تا شنی لومی را می پسندد. و بیشتر در خاک هایی با PH اسیدی تا خنثی (4.5 تا 8.3) دیده می شود. اکثر رویشگاههای زیره دارای بارندگی سالیانه بیشتر از 300 میلی متر هستند و مقدار ماده آلی در این مناطق بین 1.5تا 2.2 درصد است. این گیاه به طور وحشی در استان سمنان (کوه زر دامغان)، استان قزوین (کوه الموت)، استان هرمزگان (کوه گنو بندر عباس)، استان های خراسان رضوی،شمالی و جنوبی (بابا امان بجنورد، کوه هزار مسجد، اخلمد، کاشمر، بجستان، جنگل خواجه کلات و فریزی چناران)، استان یزد (کوه لا خسه مهریز )، استان فارس (کوه تودج استهبان)، استان مرکزی (سیاه کوه) و استان کرمان (سیرچ، جوپار، جوشان، جبال بارز، کوه زیرو و ...) دیده می شود. از نظر پراکنش در سطح جهان در شمال آفریقا، جنوب شرقی اروپا، روسیه، قفقاز،  افغانستان، هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا دیده می شود. در اکثر مناطق در کنار گیاهانی مانند بادام، گون و بنه مشاهده می شود. جالب است بدانیم که سالانه 10 تا 25 تن زیره سیاه از حدود صد هزار هکتار مناطق زیره خیز استان کرمان بر داشت می شود.

مواد موثره و فرآوری
اسانس زیره به وسیله تقطیر با آب حاصل میگردد. بذرهای زیره سیاه حاوی 3.5 تا 9درصد اسانس هستند. عمده ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس زیره سیاه عبارتند از پ-سیمن، کومین آلدهید، گاماترپینن، آلفاپینن، بتاپینن، آلفا ترپینن و لیمونن.

خواص درمانی و کاربردها
اشتها آور، مدر، ضد نفخ، مقوی معده، افزاینده شیر مادران و در صنایع غذایی به عنوان چاشنی و طعم دهنده غذاها و نوشیدنی ها کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

 تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات  علمی فارسی

محمدتقی عبادی

رازیانه

Foeniculum vulgare

Fennel

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی وچند ساله، بومی نوا حی مدیترانه وجنوب اروپا، دارای ارتفاع  150 تا 200 سانتیمتر، دارای برگ های بریده بریده ، گل ها، کوچک و زرد رنگ که در چتر مرکب وجود دارند. میوه اش یک فندقه ی دو قسمتی (شیزوکارپ) است که به رنگ سبز تا قهوه ای روشن دیده می شود.

نیازهای اکولوژیکی
گیاهی خشکی پسند است و به خاک های لومی رسی و آب و هوای گرم علاقه مند می باشد. pH  مناسب برای این گیاه 8/4 تا 8 است.

کاشت، داشت، برداشتکاشت بذور در اواخر اسفند ماه صورت می گیرد. بذور در ردیف هایی با فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر کشت می شوند. در این روش، 8 تا 10 کیلوگرم بذر برای یک هکتار مزرعه استفاده می شود. درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذور اش 15 تا 16 درجه سانتی گراد است. در مورد عملیات داشت، وجین علف های هرز در سال اول ضروری است و علف کش های مرکازین و آفالون کاربرد دارد. سم دیتریفون در صورت حمله ی سن های لکه دار استفاده می شود.
برداشت در زمانی است که بذور رسیده باشند. البته بطور همزمان نمی رسند و بایستی قبل از ریزش بذور از روی گیاه، عملیات برداشت صورت گیرد. معمولا سرشاخه های دارای بذر را جمع آوری می کنند و سپس بذر ها را از شاخه ها جدا می کنند.

فرآوری
میوه اش دارای 2 تا 6 درصد اسانس است. اسانس رازیانه دارای ترکیباتی مثل آنتول، فنکون، استراگول و متیل کاویکول است. اسانس رازیانه به وسیله تقطیر با بخار آب حاصل می شود و در آب به مقدار بسیار کم حل می شود.

خواص و کاربرد برای مداوای سرفه، هضم غذا، افزایش شیر مادران شیرده کاربرد دارد. ریشه اش دارای اثر ادرار آور قوی است و سبب دفع اوره و اسید اوریک می گردد و گاها برای درمان سنگ کلیه هم کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات فارسی

محمدتقی عبادی

بومادران 

Achillea millefolium

Yarrow

Asteraceae

معرفی و گیاهشناسی
بومادران گیاهی است از تیره ی کاسنی  چند ساله با ارتفاع 90-30 سانتی متر، دارای ساقه ای ساده، برگ ها پوشیده از کرک، با قطعات متعدد خطی نوکدار هستند. رنگ برگ ها سبز تیره، بدون دمبرگ و به طور کامل دراز هستند. گل آذین آن از نوع دیهیم بوده و گل های آن بیشتر سفید است. میوه آن فندقه و وزن هزار دانه آن 15/0 گرم است.

نیازهای اكولوژیكی
این گیاه بومی اروپا و آسیا است و تا ارتفاع 250 متری رشد می کند. گیاهی است روز بلند که مناسب ترین دما برای رشد و گل دهی آن 26-18 درجه سانتی گراد است. بنابراین در مناطق گرم و آفتابی بهتر رشد می کند. خاک های سبک و شنی را برای کشت این گیاه مناسب است. PH مورد نیاز گیاه 7/6-6 است.

كاشت، داشت، برداشتکشت و تکثیر بومادران به وسیله بذر و به شکل رویشی (تقسیم بوته) انجام می گیرد.
بذرها به صورت ردیفی به فاصله 70-60 سانتی متر و فاصله بذرها از هم در روی ردیف 30-25 سانتی متر کشت است. زمان مناسب برای کاشت مستقیم اواخر تابستان – اوایل پاییز می باشد. میزان بذر مورد نیاز برای یک هکتار زمین 6-4 کیلوگرم در هکتار است.
ازدیاد رویشی بومادران از راه تقسیم بوته انجام می گیرد. گیاهان 5-4 ساله را در فصل پاییز خارج کرده و سپس هر گیاهی را به 4-2 بوته تقسیم و در زمین مورد نظر کشت می کنند.
رشد اولیه بومادران بسیار کند است. از این رو مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علف های هرز لازم است.
دوره آبیاری این گیاه: 10-5 روز بسته به اقلیم مورد نظر دارد.

در سال دوم برداشت قبل از تشکیل بذر و تغییر رنگ گلبرگ ها صورت گیرد. هنگام جمع آوری گل ها باید آن ها را به همراه دمگل به طول 4-3 سانتی متر برداشت کرد.
دوران گلدهی اواخر فروردین تا اواخر خرداد ماه است. اندام مورد استفاده: پیکررویشی ( گل ها، ساقه ها و برگ ها ی جوان ) است. عملکرد 4-2 تن درهکتار اندام هوایی خشک است.

فرآوریبومادران گیاهی است که از گل های آن اسانس روغنی فرار  استخراج می گردد. عمده ترکیبات اسانس بومادران کامفور و سیمن می باشند که این مورد در اقلیم های مختلف متفاوت است. مقدار اسانس گیاه بومادران به روش تقطیر با آب و بخار ، 5-3 کیلوگرم در هکتار برآورد شده است.

 
خواص و كاربرد
گل تازه بومادران که سرشار از مواد شیمیایی است، برای درمان حساسیت های همراه با آبریزش، مانند تب یونجه استفاده می شود. عصاره روغنی بومادران به رنگ آبی تیره، دارای اثر ضد التهاب است و به صورت پماد در درمان سرماخوردگی روی سینه مالیده می شود.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی
 

محمدتقی عبادی