گیاهان دارویی و معطر ایران

زیره سیاه ایرانی (کرمانی)

Bunium persicum

Black  cumin - Black caraway

Apiaceae

Synonyms : B.bulbocastanum , Carum persicum

                 (توجه: تصاویر این مطلب مربوط به گونه های مختلف جنس ‌Bunium می باشد.)

معرفی و گیاهشناسی    
زیره سیاه ایرانی (کرمانی) گیاهی است چند ساله با ارتفاع تقریبا 6۰ سانتی متر، 14=2n، دارای ریشه غده ای سیاه رنگ، ساقه تو خالی، برگ های سبز رنگ با بریدگی بسیار که به صورت نوار نخ مانندی در آمده اند. معمولا برگ های پایین شامل دو بار تقسیمات شانه ای عمیق دارای دمبرگ و برگهای بالایی بدون دمبرگ و دارای قطعات سیخک مانند می باشند. گلها به رنگ سفید یا کرم رنگ که در انتهای ساقه های اصلی و فرعی به صورت چتر مرکب ظاهر می شوند. گرده افشانی اش توسط حشرات صورت می گیرد. میوه اش به شکل فندقه دو قسمتی است.
جنس Bunium دارای 14 گونه می باشد که B.persicum فراوان ترین گونه می باشد. در کاوش های باستانی در شهر سوخته زابل مشخص شده است که مردم آن در پنج هزار سال پیش زیره سیاه را می شناختند.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
در مناطق کوهستانی و مرتفع (ارتفاع 1710 تا 3500متری) می روید. طالب مکان های سایه آفتاب است و بیشتر در زیر سایه گیاهان و در شیب های تند و کمتر آفتاب گیر مشاهده می شود. خاک های سبک شنی تا شنی لومی را می پسندد. و بیشتر در خاک هایی با PH اسیدی تا خنثی (4.5 تا 8.3) دیده می شود. اکثر رویشگاههای زیره دارای بارندگی سالیانه بیشتر از 300 میلی متر هستند و مقدار ماده آلی در این مناطق بین 1.5تا 2.2 درصد است. این گیاه به طور وحشی در استان سمنان (کوه زر دامغان)، استان قزوین (کوه الموت)، استان هرمزگان (کوه گنو بندر عباس)، استان های خراسان رضوی،شمالی و جنوبی (بابا امان بجنورد، کوه هزار مسجد، اخلمد، کاشمر، بجستان، جنگل خواجه کلات و فریزی چناران)، استان یزد (کوه لا خسه مهریز )، استان فارس (کوه تودج استهبان)، استان مرکزی (سیاه کوه) و استان کرمان (سیرچ، جوپار، جوشان، جبال بارز، کوه زیرو و ...) دیده می شود. از نظر پراکنش در سطح جهان در شمال آفریقا، جنوب شرقی اروپا، روسیه، قفقاز،  افغانستان، هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا دیده می شود. در اکثر مناطق در کنار گیاهانی مانند بادام، گون و بنه مشاهده می شود. جالب است بدانیم که سالانه 10 تا 25 تن زیره سیاه از حدود صد هزار هکتار مناطق زیره خیز استان کرمان بر داشت می شود.

مواد موثره و فرآوری
اسانس زیره به وسیله تقطیر با آب حاصل میگردد. بذرهای زیره سیاه حاوی 3.5 تا 9درصد اسانس هستند. عمده ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس زیره سیاه عبارتند از پ-سیمن، کومین آلدهید، گاماترپینن، آلفاپینن، بتاپینن، آلفا ترپینن و لیمونن.

خواص درمانی و کاربردها
اشتها آور، مدر، ضد نفخ، مقوی معده، افزاینده شیر مادران و در صنایع غذایی به عنوان چاشنی و طعم دهنده غذاها و نوشیدنی ها کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

 تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات  علمی فارسی

محمدتقی عبادی

رازیانه

Foeniculum vulgare

Fennel

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی وچند ساله، بومی نوا حی مدیترانه وجنوب اروپا، دارای ارتفاع  150 تا 200 سانتیمتر، دارای برگ های بریده بریده ، گل ها، کوچک و زرد رنگ که در چتر مرکب وجود دارند. میوه اش یک فندقه ی دو قسمتی (شیزوکارپ) است که به رنگ سبز تا قهوه ای روشن دیده می شود.

نیازهای اکولوژیکی
گیاهی خشکی پسند است و به خاک های لومی رسی و آب و هوای گرم علاقه مند می باشد. pH  مناسب برای این گیاه 8/4 تا 8 است.

کاشت، داشت، برداشتکاشت بذور در اواخر اسفند ماه صورت می گیرد. بذور در ردیف هایی با فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر کشت می شوند. در این روش، 8 تا 10 کیلوگرم بذر برای یک هکتار مزرعه استفاده می شود. درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذور اش 15 تا 16 درجه سانتی گراد است. در مورد عملیات داشت، وجین علف های هرز در سال اول ضروری است و علف کش های مرکازین و آفالون کاربرد دارد. سم دیتریفون در صورت حمله ی سن های لکه دار استفاده می شود.
برداشت در زمانی است که بذور رسیده باشند. البته بطور همزمان نمی رسند و بایستی قبل از ریزش بذور از روی گیاه، عملیات برداشت صورت گیرد. معمولا سرشاخه های دارای بذر را جمع آوری می کنند و سپس بذر ها را از شاخه ها جدا می کنند.

فرآوری
میوه اش دارای 2 تا 6 درصد اسانس است. اسانس رازیانه دارای ترکیباتی مثل آنتول، فنکون، استراگول و متیل کاویکول است. اسانس رازیانه به وسیله تقطیر با بخار آب حاصل می شود و در آب به مقدار بسیار کم حل می شود.

خواص و کاربرد برای مداوای سرفه، هضم غذا، افزایش شیر مادران شیرده کاربرد دارد. ریشه اش دارای اثر ادرار آور قوی است و سبب دفع اوره و اسید اوریک می گردد و گاها برای درمان سنگ کلیه هم کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات فارسی

محمدتقی عبادی

بومادران 

Achillea millefolium

Yarrow

Asteraceae

معرفی و گیاهشناسی
بومادران گیاهی است از تیره ی کاسنی  چند ساله با ارتفاع 90-30 سانتی متر، دارای ساقه ای ساده، برگ ها پوشیده از کرک، با قطعات متعدد خطی نوکدار هستند. رنگ برگ ها سبز تیره، بدون دمبرگ و به طور کامل دراز هستند. گل آذین آن از نوع دیهیم بوده و گل های آن بیشتر سفید است. میوه آن فندقه و وزن هزار دانه آن 15/0 گرم است.

نیازهای اكولوژیكی
این گیاه بومی اروپا و آسیا است و تا ارتفاع 250 متری رشد می کند. گیاهی است روز بلند که مناسب ترین دما برای رشد و گل دهی آن 26-18 درجه سانتی گراد است. بنابراین در مناطق گرم و آفتابی بهتر رشد می کند. خاک های سبک و شنی را برای کشت این گیاه مناسب است. PH مورد نیاز گیاه 7/6-6 است.

كاشت، داشت، برداشتکشت و تکثیر بومادران به وسیله بذر و به شکل رویشی (تقسیم بوته) انجام می گیرد.
بذرها به صورت ردیفی به فاصله 70-60 سانتی متر و فاصله بذرها از هم در روی ردیف 30-25 سانتی متر کشت است. زمان مناسب برای کاشت مستقیم اواخر تابستان – اوایل پاییز می باشد. میزان بذر مورد نیاز برای یک هکتار زمین 6-4 کیلوگرم در هکتار است.
ازدیاد رویشی بومادران از راه تقسیم بوته انجام می گیرد. گیاهان 5-4 ساله را در فصل پاییز خارج کرده و سپس هر گیاهی را به 4-2 بوته تقسیم و در زمین مورد نظر کشت می کنند.
رشد اولیه بومادران بسیار کند است. از این رو مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علف های هرز لازم است.
دوره آبیاری این گیاه: 10-5 روز بسته به اقلیم مورد نظر دارد.

در سال دوم برداشت قبل از تشکیل بذر و تغییر رنگ گلبرگ ها صورت گیرد. هنگام جمع آوری گل ها باید آن ها را به همراه دمگل به طول 4-3 سانتی متر برداشت کرد.
دوران گلدهی اواخر فروردین تا اواخر خرداد ماه است. اندام مورد استفاده: پیکررویشی ( گل ها، ساقه ها و برگ ها ی جوان ) است. عملکرد 4-2 تن درهکتار اندام هوایی خشک است.

فرآوریبومادران گیاهی است که از گل های آن اسانس روغنی فرار  استخراج می گردد. عمده ترکیبات اسانس بومادران کامفور و سیمن می باشند که این مورد در اقلیم های مختلف متفاوت است. مقدار اسانس گیاه بومادران به روش تقطیر با آب و بخار ، 5-3 کیلوگرم در هکتار برآورد شده است.

 
خواص و كاربرد
گل تازه بومادران که سرشار از مواد شیمیایی است، برای درمان حساسیت های همراه با آبریزش، مانند تب یونجه استفاده می شود. عصاره روغنی بومادران به رنگ آبی تیره، دارای اثر ضد التهاب است و به صورت پماد در درمان سرماخوردگی روی سینه مالیده می شود.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی
 

محمدتقی عبادی

مرزه

Satureja hortensis

Summer savoury

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است از خانواده نعناعیان كه در ایران 12 گونه علفی یكساله و چند ساله دارد كه 8 گونه ی آن مختص ایران است. Satureja hortensis كه به مرزه تابستانه معروف است، گیاهی است یكساله با شاخه های نازك به رنگ سبز مایل به كبود و مخلوط با قرمز و  دارای برگ های متقابل، ساقه ی چهارگوش، گلهای نامنظم و دوجنسی به رنگ صورتی تا آبی- سفید، میوه كپسول دارای دانه های قهوه ای تیره و وزن هزار دانه اش 4/0 تا 6/0 گرم است.

نیازهای اكولوژیكی
این گیاه بومی اروپای جنوبی است و محیط های گرم و خشك با نور زیاد، خاك لومی با  ۷ =PH را می پسندد.

كاشت، داشت، برداشت
این گیاه در اواخر فروردین ماه پس از گذشتن سرمای بهاره كشت می شود. 6 تا 8 كیلوگرم بذر در هكتار به فاصله 40 تا 45 cm كشت می شود. گیاه در زمان گلدهی برداشت می شود.

فرآوری
اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ ها و سرشاخه های برگدار حاصل می شود. این اسانس مایعی بی رنگ و یا مایل به زرد است و دارای 30 درصد كارواكرول و  25 درصد سیمن است.

خواص و كاربرد
اسانس گیاه مرزه دارای طبیعت گرم، اثر مقوی معده، تسهیل كننده عمل هضم، ضد نفخ و مدر است. برای معالجه اسهال بسیار مناسب است و ضدعفونی كننده قویی می باشد. این گیاه را به عنوان چاشنی و ادویه به همراه گوشت به كار می برند. دارویی به نام تیمیان Thymian كه از مرزه ، آویشن، رازیانه و اكالیپتوس ساخته شده است در داروخانه های كشور موجود است و دارای اثر ضد سرفه و خلط آور می باشد.

ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات فارسی

 محمدتقی عبادی

آقطی

Sambucus spp

Elderberry

Caprifoliaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است از خانواده ی Caprifoliaceae كه به صورت درخت یا درختچه دیده می شود. دارای برگهای متقابل و به فرم مركب دارای 5 تا 7 برگچه و فاقد گوشواره است. گلها به رنگ سفید و به صورت گل آذین دیهیم یا خوشه قرار دارند. میوه به فرم سته و به رنگ قرمز یا سیاه است و دارای 2 تا 3 میوه می باشد. ریزوم هایی به رنگ سفید دارد. تمام اندام های گیاه سمی است و بوی ناخوشایندی دارد.
دو گونه از این گیاه دارای اهمیت دارویی هستند: S.ebulus آقطی صغیر و S.nigra آقطی كبیر 
S.ebulus در شمال كشور و  S.nigra در حوالی همدان، تهران،سمنان و كردستان یافت می شود.

نیازهای اكولوژیكی در خاك های تقریبا شور می روید و به رطوبت زیاد و ازت فراوان نیاز دارد. در سایه به خوبی می روید ولی نور فراوان باعث افزایش عملكرد اش می شود. 
 
كاشت، داشت، برداشت
بذور آقطی را در مرداد ماه تا شهریور ماه جمع آوری می كنند و این بذور را در پاییز همان سال یا بهار سال بعد در خزانه كشت می كنند. یك سال بعد نهال ها را به زمین اصلی منتقل می كنند.
تكثیر رویشی گیاه بوسیله ی قلمه نیمه خشبی ساقه به طول 20 سانتی متر كه در تیر ماه تا شهریور ماه گرفته می شود در خزانه هوای آزاد با رطوبت مناسب ( ترجیحا سایه باشد تا قلمه ها زودتر ریشه دهند) قرار داده می شوند تا ریشه بزنند.
قلمه ها در زمین اصلی به فواصل 100 تا 150 سانتی متر روی ردیف و 250 تا 300 بین ردیف كشت می شود.
برداشت محصول هنگامی است كه گلهای قسمت های كناری گل آذین باز شده اند و گلهای وسط به حالت غنچه هستند. میوه ها هم در حالت رسیده برداشت می شوند.

فرآوری
گل ها دارای 1/. تا 2/. اسانس و گلیكوزید سامبونیگرین و فلاونویید ها هستند. میوه ها دارای اسید های آلی و ویتامین های A  و C  هستند.
عصاره گیری توسط الكل متانل 80 درصد صورت می گیرد. عصاره حاصل پس از جمع آوری توسط تقطیر با بخار آب تغلیظ می شود و سپس در آزمایشگاه حلال از آن تبخیر می شود.

خواص و كاربرد مواد موثره آقطی دارای اثر آرامبخش، مدر، تقویت كننده عضلات قلب، درمان سرماخوردگی و ... است. گل ها دارای اثر مسهلی هستند.

  
و ادامه دارد ...
 

تصاویر این گیاه    

مقالات علمی انگلیسی

مقالات علمی فارسی

محمدتقی عبادی