گیاهان دارویی و معطر ایران

بابونه آلمانی (بابونه اصلی)

Matricaria chamomilla

Syn: M.recutita , Chamomilla recutita

German chamomile

Asteraceae

معرفی و گیاهشناسی

گياهي است يكساله، علفي، با ارتفاع 30 تا 70 سانتی متر، دارای برگ های بریده بریده و سوزنی شکل که بطور متناوب بر روی ساقه قرار دارند. گلها بصورت گل آذین کاپیتول، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده می شود: گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند و گلچه های لوله ای به رنگ زرد که دوجنسی می باشند. میوه اش فندقه ی خاکستری رنگ به طول 1 تا 5/1 میلی متر که وزن هزار دانه اش 02/0 تا 03/0 گرم است.

دو جنس دیگر هم در ایران به بابونه معروف هستند که عبارتند از:
Anthemis nobilis (بابونه رومی) که دارای خصوصیاتی متفاوت از بابونه آلمانی است (گیاهی چند ساله است با برگ های کرک دار و اسانس اش به رنگ سبز مایل به زرد است) ولی از نظر ظاهری شباهت زیادی به بابونه آلمانی دارد.
Tanacetum parthenium (بابونه گاوی) که دارای کاپیتول های درشت تری است و در زیر کاپیتول هایش براکته های کمتری دارد.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
بومی مناطق معتدل مدیترانه و آسياي صغير است. این گونه در ایران در شمال غربی اندیمشک، اطراف خرم آباد، اطراف شیراز و تهران به صورت خودرو یافت می شود. گیاهی شورپسند است ولی مناطق شور سبب کاهش عملکردش می شوند.

کاشت، داشت و برداشت

كشت بابونه بشكل بهاره و پائيزه است(کشت پائیزه در نیمه دوم شهریور ـ کشت بهاره در نیمه دوم اسفند). تحقيقات نشان مي دهد كشت آن بشكل پاييزه عملكرد خيلي بيشتري از كشت بهاره دارد.

آبیاری منظم(بابونه کمی خشکی دوست است) و نور فراوان و مبارزه با علف های هرز در ابتدای رشد گیاهچه ها(این گیاه رشد بطئی دارد)، نقش مهمی در افزایش عملکرد دارد.
برداشت بابونه کمی مشکل است چون در فصل برداشت، گلها به صورت غیرهمزمان می رسند و بوته ها هم دائما گل می دهند و هر چند روز یکبار بایستی برداشت صورت گیرد. هنگام برداشت، گلها بـه همراه 5 سانتيمتر از دمگل برداشـت مي شوند.

فرآوری

گلهای بابونه دارای فلاونوئید، اسانس (کامازولن، بیزابلول و ...) و ... هستند. اسانس بابونه به روش تقطیر با بخار آب بدست می آید و به دلیل داشتن کامازولن به رنگ آبی است. اسانس حاوی 12 تا 20 درصد کامازولن، بیزابلول، فارنزن و ...می باشد.

خواص و کاربرد
گل های بابونه دارای خواصی مانند: مسکن و آرامبخش، التیام دهنده قوی زخم ها، ضدنفخ و ضد اسپاسم دستگاه گوارش، افزایش دهنده گلبول های سفید خون (تقویت سیستم دفاعی بدن) ،ضد آلرژی و آرام کننده ی گرفتگی های عادات ماهیانه است. گل های بابونه به دلیل داشتن فلاونوئید دارای اثر مرطوب کنندگی و لطیف کنندگی هستند و به همین دلیل در صنایع بهداشتی و آرایشی کاربرد گسترده ای دارند.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

محمدتقی عبادی

کدوی تخمه کاغذی

Cucurbita pepo

Medicinal pumpkin

Cucurbitaceae

معرفی و گیاهشناسیگیاهی است علفی، یکساله، دارای ساقه ی توخالی و کرکدار، ارتفاع آن به 3 تا 5 متر می رسد. دارای برگ های درشت به رنگ سبز که حالت پنج لبی دارند و توسط دمبرگ طویل و کرک داری به ساقه متصل می شوند. گیاهی تک پایه است که گل های نر و ماده از هم جدا هستند. میوه اش سته ی بزرگ کروی شکلی است و حاوی 400 و 500 دانه می باشد. دانه ها بسیار ظریف هستند.

نیازهای اکولوژیکی
منشا اش اروپا و مناطق گرمسیری آمریکا است. گیاهی روزبلند و نیازمند نور و درجه ی حرارت بالا می باشد. برگ هایش به شدت به سرما حساس هستند.

كاشت، داشت، برداشتچون کدوی تخمه کاغذی بسيار حساس به سرما است، کاشت آن در اوایل اردیبهشت ماه صورت می گیرد که خطر سرمای دیررس بهاره رفع شده باشد. بـذرها در دمـاي ۱۲ درجه سبــز مي شوند (دماي مطلوب ۳۰ـ 25 سانتی گراد است). این گیاه در اثر استفاده ی کود های کاملا پوسیده دارای عملکرد بسیار خوبی خواهد بود و بایستی 30 تا 40 تن در هکتار کود دامی کاملا پوسیده استفاده گردد.
عملیات داشت شامل وجین علف های هرز به صورت میکانیکی است (چون این گیاه به علف کش ها حساس است). مبارزه با بیماری های قارچی مانند سفیدک سطحی و کرکی و مبارزه با ناقلین بیماری های ویروسی مثل شته ها ضروری می باشد.
برداشت زمانی است که 75 درصد میوه ها رسیده اند و معمولا این زمان در اواسط شهریور می باشد. بذور را از میوه ها خارج می کنند و آنها را در دمای 30 تا 35 درجه خشک می نمایند بطوری که 12 درصد رطوبت در بذور باقی بماند.

فرآوریدانه ها اهمیت دارویی دارند. دانه ها دارای 40 تا 60 درصد روغن هستند که مهمترین ترکیبات روغن عبارتند از: اسید لینولئیک، ویتامین E، فیتوسترول و پرتوکلروفیل است.

خواص و كاربرددانه ها بصورت گسترده علیه کرم های روده استفاده می شوند. روغن حاصل از بذور برای معالجه تورم پروستات، سوزش مجاری ادرار و معالجه ی بیماری تصلب الشرایین کاربرد دارد.

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی

محمدتقی عبادی

آویشن (آویشن باغی)

Thymus vulgaris

Thyme

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
آویشن  T.vulgaris  گیاهی است بومی نواحی شرقی مدیترانه با عدد کروموزومی 30= ۲n ، گیاهی چند ساله با بوته های متراکم و پر شاخه ، ریشه ی مستقیم و کم و بیش چوبی با انشعابات فراوان ، ساقه ی مستقیم و چهار گوش دارد که ارتفاع بوته معمولاً بین  20 تا 50  سانتی متر است. پائین ساقه چوبی است در حالی که قسمت های فوقانی آن سبز رنگ بوده و انشعابات فراوانی دارد. برگ ها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون دمبرگ هستند.
میوه فندقه ( شیز و کارپ چهار فندقه ) به رنگ قهوه ای تیره به طول 2-1 میلی متر است  که داخل میوه چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد.

سه جنس در خانواده ی نعناعیان به نام آویشن معروف هستند که بهتر است با اینها بیشتر آشنا شویم : 
۱- جنس Zataria 

۲- جنس Ziziphora

۳- جنس Thymus
جنس Zataria  که گونه ی معروف اش Z.multiflora  است، به آویشن شیرازی یا برگ پهن معروف است. گیاهی است که در جهان پراکندگی محدودی دارد و بیشتر در ایران، افغانستان و پاکستان می روید. شکل گل و برگ هایش با آویشن باغی T.vulgaris  متفاوت است. آویشن شیرازی برگ های پهن تری دارد و کاسه گل اش تخم مرغی شکل با 5 دندانه ی مساوی است. (در حالی که T.vulgaris  دارای سه دندانه ی کوتاه در لبه ی بالایی کاسه ی گل و 2 دندانه بلند در لبه ی پائینی کاسه ی گل است).
جنس Ziziphora که به کاکوتی یا آویشن برگ باریک معروف است و شباهت زیادی به T.vulgaris دارد.

نیازهای اكولوژیكی
آویشن گیاهی است بومی مناطق مدیترانه ای و در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. این گیاه خشکی دوست بوده و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی است.

كاشت، داشت، برداشت
کشت آویشن از طریق بذر یا از طریق رویشي امکان پذیر است. کاشت بذر به صورت مستقیم و غیر مستقیم صورت می گیرد. زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر ، فروردین ماه است. کشت غیر مستقیم بذر در نیمه ی دوّم اسفند ماه در خزانه ی هوای آزاد صورت می گیرد. تکثیر رویشی آویشن از طریق تقسیم بوته است. به این صورت که پس از خارج کردن بوته های دو ساله و سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی ، آنها را به 2 یا 3 قسمت تقسیم می کنند و در زمین اصلی کشت می کنند. فصل پائیز یا بهار زمان مناسبی برای این کار است.

در سال اوّل رویش فقط یک بار محصول را می توان برداشت کرد. در حالی که از سال دوّم رویش به بعد، 2تا 3 بار می توان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن کرد.

فرآوری
اسانس آویشن از گیاه تازه و به روش تقطیر با آب استخراج می شود . اسانس آویشن که به اسانس تیم ( Thyme ) معروف است دارای فنل هایی مثل تیمول و کارواکرول ( 40 درصد ) و دارای سیمن ، لینالول ، پینن و .... است .

خواص و کاربرد
آویشن دارای اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی قوی است و این خاصیت به دلیل وجود تیمول و کارواکرول در اسانس آویشن است. مشخص شده است که اسانس آویشن دارای اثرات ضد اسپاسم ، ضد سرفه و خلط آور است . پماد حاصل از اسانس آویشن برای درمان برخی بیماری های پوستی کاربرد دارد .  

و ادامه دارد ...

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه

محمدتقی عبادی

زیره سیاه اروپایی (دوساله)

Carum carvi

Caraway

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
زیره سیاه دارای فرم های یکساله، دو ساله و چند ساله است. که در این میان فرم های دو ساله اش (C.carvi f.biennis) به صورت گسترده ای در جهان کشت و  کار می شوند. دارای ریشه ی دو کی شکل به ضخامت یک بند انگشت، برگ های بریده بریده، که برگ های تحتانی  دارای بریدگی های بیشتر هستند. دارای گل های سفید یا صورتی که به فرم چتر مرکب دیده می شوند. میوه اش فندقه ی شیزو کارپ است که دارای 5 خط طولی می باشد.

نیازهای اکولوژیکیگیاهی است که در سال اول به نور و حرارت زیاد نیاز ندارد و در سال دوم در دمای 16 – 20 به گل می رود و میوه می دهد. نیازمند آب فراوان بخصوص در مرحله ی ساقه دهی و تشکیل گل است. خاک هایی با بافت متوسط (رسی شنی) را می پسندد. pH مناسب برای این گیاه 8/4 تا 8/7 می باشد. بطور وحشی در ارتفاعات 3000 – 2000 متری می روید.

کاشت،داشت،برداشت 
اوایل بهار (یا اواخر اسفند ماه) کشت صورت می گیرد. بذور با فواصل 30 تا40 سانتی متر کشت می شوند.10 تا 20 کیلوگرم بذر برای یک هکتار زمین مناسب است. چون گیاه در سال دوم مورد بهره برداری قرار می گیرد، می توان در سال اول گیاهان یکساله ای مثل شوید یا زیره سیاه یک ساله را در بین ردیف ها کشت نمود.
برداشت در زمان رسیدن بذور (اوایل مرداد ماه) صورت می گیرد. شاخه های دارای بذر را جمع آوری نموده سپس بذور را از آنها جدا می کنند. عملکرد به طور متوسط 1 تا 5/1 تن در هکتار است.

فرآوریاسانس گیاه بیشتر در میوه ها وجود دارد. اسانس در حفره های شیزوژن ذخیره می شود و میزان اسانس در بذرها 3 تا 7 درصداست. ترکیبات اسانس زیره سیاه عبارتنداز: کارون (50 تا70 درصد)،لیمونن (25تا30 درصد)،دی هیدرو کارون، کاروئول و ... .

خواص و کاربردضد نفخ، شیر افزا (برای مادران شیرده)، هضم کننده غذا، ضد کرم ، ضد تشنج.

و ادامه دارد ...  

تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

             
محمدتقی عبادی

باریجه ( قسنی)

Ferula gummosa

Galbanum

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
باريجه گياهي چند ساله، يک پايه، با ريشه غده اي و حجيم که پوست ريشه قهوه اي رنگ و ضخامت آن يک تا سه ميلي متر است . قطر غده  6تا 17 سانتي متر می باشد. برگ هاي اوليه باريک و ضخيم و شبيه برگ گندميان است ، ولي برگ هاي گياه کامل داراي بريدگي هاي زياد و به رنگ سبز مايل به خاکستري و پوشيده از کرک هاي ريز و کوتاه است. برگ ها به طول 20 تا 30 سانتي متر و به صورت رزت قرار گرفته اند. برگها عطر و بوي خاصي دارند.
باریجه گياهي مونوکارپيک است يعني تنها يک بار گل مي دهد. در چند سال اول رويش، برگهايي طوقه اي توليد مي کند و در سال آخر رويش به ساقه مي رود و گل و ميوه توليد مي کند. گل هاي آن زرد رنگ و به صورت چتر مرکب است. ميوه آن شيزوکارپ است. بذور بيضوي کشيده با طول 5/1 تا 2 برابر عرض دانه، به رنگ زرد روشن که در قسمت مياني به رنگ قهوه اي روشن است، بذور سبک، در قسمت داخلي کمي فرو رفته و در قسمت پشتي داراي 4 تا 5 نوار طولي کمي برجسته است. از تمام اندامهاي گياه بوي تند و مخصوصی به استشمام مي رسد.
گياهي روز بلند است و دوره خواب فيزيولوژيك اين گياه از تير ماه تا اواسط اسفند ماه است.

نیازهای اكولوژیكی
به طور کلي در مناطق کوهستاني که بيشتر نزولات به صورت برف است، رويش دارد. خاک مناسب براي کشت باريجه خاکهاي با عمق کافي، نرم و قابل نفوذ است. در مناطق مرتفع و در ارتفاعات 1300 تا 3300 متر از سطح دريا رويش دارد و در اکثر نقاط ايران مي رويد.

کاشت، داشت، برداشتباتوجه به نياز سرما و استراتيفيكاسيون براي جوانه زدن و تاثير توام سرما و رطوبت زمستانه در تغييرات شيميايي مواد هورموني بذر، فصل پاييز در ماه هاي آبان و آذر بهترين زمان كاشت بذر باريجه است. بذر گياه باريجه در خاك هاي نيمه سبك در عمق 5 تا 7 سانتي متر مي بايستي كاشته شود. البته این گیاه کمتر مورد  کشت و کار قرار می گیرد و بیشتر در مراتع و کوهستان ها مورد بهره برداری قرار می گیرد.

 
بهره برداری و فرآوری
بيشترين ميزان بهره برداري از اين گياه در استانهاي سمنان ،خراسان و تهران انجام مي شود. ابتدا خاك پاي گياه را كنار زده گودالي به عمق 20 سانتي متر دور آن حفر مي كنند، سپس گياه را از قسمت يقه زخمی مي كنند به اين ترتيب شيرابه گياه به سرعت خارج شده داخل گودال جمع مي شود. هر هفته يك بار با لايه اي به قطر نيم سانتي متر پايين تر از محل بريده شده قبلي، اصطلاحاً زخم را تازه مي كنند و موجب خروج شيرابه بيشتري مي شوند. اين عمل تا خشك شدن كامل شيرابه ادامه مي يابد.
باريجه داراي 95درصد ترکيب شيميايي و دارويي با ارزش است که از ساقه و قاعده ساقه در اثر شكاف دادن شيرابه خارج مي شود، باريجه داراي 5/9 درصد اسانس، 5/63 درصد رزين و 27 درصد صمغ است. اسانس با روش تقطير با بخار آب بدست مي آيد و به رنگ زرد روشن و با بوي تند و داراي 85 ذرصد هيدرو کربور هاي ترپنوئيدي مانند آلفاپينن ( 7 تا21 درصد )، بتاپينن (  45تا 65 درصد ) و دلتا – 3 کارن ( 5/2 تا 16درصد) است.

خواص و كاربردخواص درماني آن شامل اثرات نيرودهندگي، ضد تشنج، دفع درد معده، مقوي معده و ترميم كننده زخم هاي سطحي است. مصارف صنعتي باريجه در تهيه نوعي چسب مخصوص (چسب الماس)، صنايع آرايشي بهداشتي است.

و ادامه دارد ...

 تصاویر این گیاه

مقالات علمی در مورد این گیاه

مقالات علمی فارسی

محمدتقی عبادی