گیاهان دارویی و معطر ایران

مروری بر گیاه معطر و صنعتی وتیور (محافظ انسان و طبیعت)

فرزانه جنگی¹، محمّدتقی عبادی^2*

1- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس

2- استادیار گروه علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس

منبع: جنگی، ف.، عبادی، م.ت. 1396. وتیور، گیاه محافظ انسان و طبیعت. مجله باغدار. 117: 20-15. 

 .

دانلود فایل کامل مقاله

چکیده

وتیور گیاهی علفی، همیشه سبز و چندساله از خانواده گندمیان می­باشد که اسانس استخراج شده از ریشه های آن کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف مانند عطرسازی، آرایشی و بهداشتی و ... دارد. همچنین بدلیل کاربردهای گسترده آن در حذف آلودگی های صنعتی از منابع آبی و خاکی، جلوگیری از فرسایش خاک و کاربرد بعنوان علوفه جهت تغذیه دام، توسعه کاشت این گیاه در بیش از 25 کشور جهان توسط بانک جهانی مورد حمایت قرار گرفته است. لذا در این مقاله سعی خواهد شد جنبه های مختلف کاربردی این گیاه مورد بررسی قرار گیرد تا به کشت آن در کشورمان توجه شود.

1- معرفی و گیاهشناسی

وتیور با نام علمی Vetiveria zizanioides (L.) Nashم(Chrysopogon zizanioides (L.) Roberty) گیاهی علفی، همیشه سبز، چندساله و سریع الرشد از خانواده گندمیان (Poaceae) می­باشد. ارتفاع این گیاه بین 50 تا 150 سانتیمتر بوده و ریشه­های آن بصورت افشان، بسیار منشعب و حجیم هستند که تا عمق 2 تا 4 متری خاک نفوذ می­کنند (وتیور به زبان تامیلی به معنی ریشه های مستقیم پایین رونده می باشد). البته این نکته حائز اهمیت است که وتیور فاقد ریزوم و استولون می باشد. این گیاه در زیستگاه طبیعی خود بعنوان یک گیاه آبزی تمام انرژی خود را صرف تولید بذر می­کند ولی در زیستگاه­های دیگر بعنوان یک گیاه خشکی­زی عمل کرده و تمام انرژی خود را برای عمقی کردن ریشه صرف می­کند.

جنس وتیور در دنیا دارای 10 گونه است ولی در این میان دو گونه دارای اهمیت فراوانی هستند:

1) V. zizanioides: کاشت این گونه علاوه بر تولید اسانس، برای حفاظت آبی و خاکی و همچنین اهداف تثبیت خاک صورت می­گیرد. 88 درصد وتیورهای کاشته شده در دنیا از گونه V. zizanioides می­باشند که از کولتیوارهای Monto (Australia)،  Sunshine (USA) و Vallonia (South Africa) می­باشند. در کشور هند این گونه دارای دو ژنوتیپ است: الف) ژنوتیپ شمال هند که بصورت وحشی یا با بذر تکثیر می­شود. این ژنوتیپ دارای کیفیت اسانس مطلوبی است ولی ریشه­های کم عمقی دارد که برای جلوگیری از فرسایش خاک مناسب نمی­باشد. بذرها بصورت خودگشن تولید می­شوند و عملکرد بذر بین 400 تا 600 کیلوگرم در هکتار می­باشد که بذور تا سه ماه بعد از رسیدن دارای خواب می­باشند. حذف قسمتی از گندمه (هاسک) باعث تسهیل در امر جوانه زنی آن می­شود. ب) ژنوتیپ جنوب هند با قدرت باروری کم یا عقیم که تکثیر آن رویشی می­باشد (وتیور غیر بذری). این ژنوتیپ دارای ساقه ای ضخیم­ و ریشه­هایی با انشعابات کمتر و برگ­های گسترده­تر است. حجم ریشه و عملکرد اسانس بالایی دارد و برای اهداف جلوگیری از فرسایش خاک مناسب می­باشد.

2) V. nigritana: بومی جنوب و غرب آفریقا می­باشد و کشت و کار آن محدود به این قاره می شود ولی ممکن است در مناطق دیگر بعنوان علف هرز تلقی شود.

بطورکلی برخی از ویژگی های منحصربفرد این گیاه که سبب شده است در تمام جهان به آن توجه ویژه ای شود عبارتند از:

1- تحمل تنوع زیاد آب و هوایی

2- قابلیت رشد مجدد بعد از شرایط نامساعد محیطی

3- تحمل به رنج وسیعی از pH خاک

4- تحمل بالا به علف کش ها (بخصوص آتروزین) و حشره کش ها

5- جذب نیتروژن محلول، کادمیم، فسفر و سرب از آب های آلوده و فاضلاب های صنعتی

6- اصلاح شوری خاک

7- جلوگیری از فرسایش خاک در اثر سیلاب ها

8- جلوگیری از ایجاد ریزگرد در اثر وزش بادهای شدید (گیاه وتیور نسبت به درختان در این مورد دو مزیت دارد: اول اینکه ریشه های وسیعی را در زمان کمتری نسبت به درختان تولید می کند و دوم اینکه اندام هوایی (کانوپی) سنگینی ندارد و در اثر باد شدید کمتر تحت تاثیر قرار می گیرد.)

9- امکان استفاده از اندام هوایی این گیاه جهت تغذیه دام

10- استفاده از ریشه های این گیاه در استحصال اسانس و عطرسازی

2- نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی

3- اصول کاشت، داشت، برداشت
1-3- کاشت
2-3- داشت
3-3- برداشت
4-3- عملکرد

4- کاربردها

.

دانلود فایل کامل مقاله

 و ادامه دارد ...

فایل کتاب “تجهیزات فرآوری اولیه گیاهان دارویی و معطّر” جهت دانلود به شما مخاطبین گرامی تقدیم می شود. این کتاب در سال ۱۳۹۶ ترجمه شده و توسط انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی منتشر گردیده است.

.

عنوان کتاب: تجهیزات فرآوری اولیه گیاهان دارویی و معطّر
مولف: دکتر ریچارد آلان میلر
مترجمین: محمّدتقی عبادی، فریده قهاری کرمانی
ویراستار علمی: جلال عباسیان
ناشر: انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی
سال و نوبت چاپ: ۱۳۹۶- اول
شابک: ۵-۵۰-۷۷۴۴-۶۰۰-۹۷۸
قیمت: ۱۰۰۰۰۰ ریال
شمارگان: ۱۰۰۰ نسخه

جهت تهیه نسخه چاپی کتاب می توانید به آدرس زیر مراجعه یا با شماره تماس آن ارتباط برقرار کنید: روبروی دانشگاه تهران، بین خ ۱۲ فروردین و خ فخر رازی، پاساژ ظروفچی، طبقه سوم، واحد ۱۱. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی – تلفن: ۰۲۱۶۶۹۶۳۱۲۶

.

مقدمه مترجمین

صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی و معطر یکی از صنایع پویا و در حال توسعه جهان است که در کشورمان ایران با وجود دانش و باورهای کهن در زمینه گیاهان دارویی و طب سنتی، پیشرفت چندانی نداشته است. این صنعت از مراحل کاشت و یا برداشت از طبیعت آغاز شده و در نهایت با تولید فرآورده نهایی اعم از داروهای گیاهی، محصولات آرایشی بهداشتی و یا غذایی و … به پایان می رسد. در این چرخه­ی کاشت گیاه تا تولید محصول فرموله شده، مبحث استانداردسازی مواد گیاهی خام یکی از گلوگاه های مهم می باشد که صنایع پیشرفته مربوط به آن در کشورهای مختلف جهان مانند آلمان و ایتالیا ایجاد شده و دست­رنج کشاورزان را آماده مصرف در صنایع بالادست می نماید ولی در کشورمان بدلیل خلا این صنعت مهم، بسیاری از شرکت های داروسازی گیاهی و … به واردات گیاهان استاندارد شده یا عصاره و اسانس آنها روی آورده اند. لذا این کتاب با توجه به ضرورت تامین منابع علمی موردنیاز صنعت فرآوری اولیه گیاهان دارویی و معطر، ترجمه گردید. ویژگی منحصربفرد این کتاب، بیان تجارب شخصی آقای دکتر ریچارد آلان میلر در طول بیش از ۴۰ سال فعالیت در بخش استانداردسازی گیاهان دارویی و ادویه ها است که سبب می شود بسیار کاربردی و قابل فهم باشد، هر چند که برخی از دستگاه های معرفی شده در آن، بطور مستقیم در ایران وجود ندارند ولی موارد متعددی با عملکرد مشابه می توانند مورد استفاده قرار گیرند.

مترجمین بر خود لازم می دانند تا از مساعدت های آقای دکتر مهران میراب زاده اردکانی جهت تهیه نسخه اصلی کتاب کمال تشکر و قدردانی را بجا آورده و همچنین از زحمات آقای دکتر جلال عباسیان در بررسی متن و ارائه نظرات کاربردی و آقای مهندس علی غفاری زاده جهرمی در طراحی جلد کتاب سپاسگزاری نمایند.

با توجه به اینکه هیچ اثر علمی خالی از ایراد و اشتباه نیست، مترجمین کتاب مشتاقانه پذیرای نظرات خوانندگان محترم می باشند تا در چاپ های بعدی، اشکالات احتمالی مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرد.

دکتر محمّدتقی عبادی

مهندس فریده قهاری کرمانی

.

آشنایی با صمغ های گیاهی

زیبا جاکی¹، محمّدتقی عبادی^2*
1- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی، دانشگاه تربیت مدرس
2- استادیار گروه علوم باغبانی (فیزیولوژی و اصلاح گیاهان دارویی)، دانشگاه تربیت مدرس.

منبع: جاکی، ز.، عبادی، م.ت. 1396. آشنایی با صمغ های گیاهی. مجله باغدار. 114: 18-11.

چکیده
صمغ ها گروه بزرگی از ترشحات گیاهی با ساختار پلی ساکاریدی هستند که براحتی در آب حل شده و سبب تولید محصولاتی با ویسکوزیته بالا می شوند. در این مقاله، پرکاربردترین صمغ های گیاهی شامل صمغ عربی، صمغ کارایا و صمغ کتیرا معرفی شده و به نحوه تولید، منابع، شیوه جمع آوری، فرآوری و بازار جهانی صمغ ها اشاره می گردد.

مقدمه
ترشحات گیاهی (Plant Exudates) عبارتند از مواد مترشح از شکاف های موجود در تنه و شاخه های گیاهان که در معرض هوا سفت می شوند و کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارند. این مواد گاها بصورت طبیعی (در اثر صدمات مکانیکی، آسیب حشرات و یا بیماری ها) و عمدتا با دخالت انسان (تیغ زدن و زخمی کردن گیاه) ترشح می شوند. مهمترین ترشحات گیاهی عباتند از: صمغ ها، رزین ها و مان ها. البته روغن ها، لاتکس ها، واکس ها و موسیلاژها نیز جزو ترشحات گیاهی طبقه بندی می شوند که کمتر از سه مورد اول کاربردهای صنعتی دارند.
صمغ ها گروه بزرگی از ترکیبات پلی ساکاریدی هستند که براحتی در آب حل شده و سبب تولید محصولاتی با ویسکوزیته بالا می شوند. صمغ ها بطور وسيع در صنايع غذايي براي تهيه ژل و به عنوان پايداركننده مورد استفاده قرار ميگيرند. کتیرا، صمغ عربی، کارایا، زدو و انزروت نمونه هایی از صمغ های گیاهی هستند (فائو، 1995).
رزین ها دسته ای از ترشحات گیاهی هستند که از ترکیبات ترپنوئیدی یا فنولی تشکیل شده و عمدتا نامحلول در آب هستند ولی در الکل، اتر و کلروفرم به راحتی حل می شوند. این ترکیبات کمی چسبنده بوده و معمولا بوی نافذی دارند که سبب می شود در صنعت عطرسازی (بخصوص در ساخت عطرهای مردانه) کاربرد داشته باشند. ترشحات سوزنی برگان مانند لاک مغسول و کهربا نمونه شاخصی از رزین ها هستند (لانگنهایم، 2003).
مـان ها ترشـحات شــیرین مــزه گیاهی را گوینــد کــه بــر اثــر فعالیــت تغذیــه اي برخــي از حشــرات بــر روي اندام هــاي جـوان گیاهـان بــه بیــرون از بافت هــا تــراوش مي شــوند و داراي خاصیــت دارویــي و غذایـي هستند. از جمله مانهای غذایی می توان گز انگبین، گز علفی و گز شهداد را نام برد و برخی از مان های دارویی عباتند از شیرخشت، بیدخشت، ترنجبین و شکرتیغال. در واقع حشرات خاصی شیره گیاهی را مکیده و پس از هضم و جذب مواد مورد نياز خود، مازاد مواد قندي و ساير مواد شيره گیاهی را كه نياز ندارند، به بیرون از بدن شان دفع می کنند و برخلاف سایر ترشحات گیاهی، مان ها بصورت مستقیم از گیاه حاصل نمی شوند (عبادی، 1395).

1- صمغ عربی (Gum Arabic)

1-1- معرفی و تاریخچه: صمغ عربی قدیمی ترین و بهترین صمغ طبیعی شناخته شده است. استفاده از آن را می توان در هزاره سوم قبل از میلاد، در مصر باستان جستجو کرد. بازرگانان مصر باستان صمغ عربی را به عنوان یک کالای بازرگانی تجارت می کردند. آن را به عنوان یک چسب رنگی برای ساخت خط هیروگلیف  و کتیبه های باستانی مورد استفاده قرار می دادند. علاوه بر این، از آن به عنوان یک چسب در لوازم آرایشی و به عنوان یک عامل چسباندن کاغذ بسته بندی کتان برای مومیایی کردن اجساد استفاده می شد. از طریق بنادر مختلف عربستان به اروپا معرفی شد و سپس بدلیل مبدا صادراتش به صمغ عربی مشهور گردید. در طول قرون وسطی، تجارت صمغ عربی توسط امپراطوری ترکیه کنترل می شد و به همین دلیل با نام صمغ ترکیه رواج یافت. صمغ عربی توسط کمیته تخصصی مشترک FAO/WHO برای افزودنی های غذایی (JECFA)  بدین صورت تعریف می شود: صمغ عربی یک صمغ ترشحی است که از ساقه و شاخه های Acacia senegal یا Acacia seyal (تیره بقولات) به دست می آید (فائو، 1999).  Acaciaدومین جنس بزرگ در خانواده بقولات است و شامل 900 گونه می باشد. بسیاری از این گونه ها در طبیعت رشد می کنند و صمغ از این درختان خودرو توسط مردم محلی جمع آوری می شود (این درختان چندمنظوره هستند، و نه تنها تولید صمغ بلکه مانع فرسایش بیابان، باعث حاصلخیزی خاک و تولید سوخت و علوفه می شوند). لازم به ذکر است که تنها کشت گونه A. senegal انجام می شود. A. senegal یک درخت خاردار است که ارتفاع آن به 5/4 تا 6 متر می رسد. بسیار مقاوم به خشکی است و در مناطقی با میزان بارش سالانه 100 تا 950 میلیمتر و دوره های خشکی 5 تا 11 ماه رشد می کند. تحمل دمای بالا روزانه تا 45 درجه یا بیشتر، باد خشک و طوفان شن را دارد. پس از 5 سال، درختان به بلوغ می رسند و شیره می دهند. اگرچه درختان سه ساله هم صمغ ترشح می کنند ولی کیفیت و عملکرد مطلوب پس از سال پنجم بوجود می آید. این نشان می دهد که بیوسنتز صمغ و و رشد درخت در رقابت با یکدیگر هستند (جوسلو و اولمان، 1990).
2-1- برداشت و فرآوری:
3-1- خواص درمانی و کاربردها:
4-1- اقتصاد و تجارت:
2- صمغ کتیرا (Gum Tragacanth)
2-1- معرفی و تاریخچه:
2-2- برداشت و فرآوری:
3-2- خواص درمانی و کاربردها:
4-2- اقتصاد و تجارت:
3- صمغ کارایا (Gum Karya)
1-3- معرفی و تاریخچه:
2-3- برداشت و فرآوری:
3-3- خواص درمانی و کاربردها:
4-3- بازار جهانی:
چشم انداز آینده
منابع

 .

دریافت متن کامل مقاله

 .

و ادامه دارد ..

مروری بر درختچه دارویی قاط

.
محمّد نورانی¹، محمّدتقی عبادی^2*
1- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم باغبانی گرایش گیاهان دارویی،دانشگاه تربیت مدرس
2- استادیار گروه علوم باغبانی (فیزیولوژی و اصلاح گیاهان دارویی)، دانشگاه تربیت مدرس.

.

منبع: نورانی، م.، عبادی، م.ت. 1395. قاط، درختچه محافظ فرسایش خاک. مجله باغدار. 112: 12-7.

.
چکیده
قاط با نام علمی Catha edulis یک درختچه با رشد کُند متعلق به خانواده شمشادیان می باشد که مدت طولانی نقش مهمی در طب سنتی شرق آفریقا و خاورمیانه ایفا کرده است. برگ قاط بطور سنتی به عنوان چای مصرف شده یا به صورت آدامس برای درمان برخی بیماری های مختلف (آنفلوانزا، سرفه، آسم، معده درد) استفاده می شده است ولی امروزه دانش مصرف کنندگان فقط محدود به اثر مخدر آن بوده که بخاطر نبود یک مرجع علمی مناسب می باشد. با توجه به تنوع آب و هوایی که در کشورمان وجود دارد، می توان این گیاه با ارزش را در استان های خوزستان، سیستان و بلوچستان و بخش هایی از کرمان و فارس کشت کرده و از فواید زیاد آن در زمینه های مختلف استفاده کرد. از آنجا که قاط توانایی جلوگیری از فرسایش خاک را دارد، می تواند گزینه خوبی برای مناطق مورد نیاز و متناسب با آب و هوای این گیاه باشد.

معرفی و گیاهشناسی
قاط (Khat، Qat) با نام علمی Catha edulis (Vahl) Forssk. ex Endl یک درختچه با رشد کُند و متعلق به خانواده شمشادیان (Celastraceae) می باشد. به طور کلی، قاط به عنوان یک محصول با ارزش اقتصادی بسیار بالا و آب مورد نیاز نسبتا پایین و نیروی کار کم برای کشاورزان شمال آفریقا و خاورمیانه اهمیت فراوانی دارد. کشت قاط نیاز به سرمایه کمی برای شروع دارد و درآمد مناسبی برای بسیاری از مردم فراهم می کند. قاط در حال حاضر یکی از بزرگترین محصولات کشاورزی اتیوپی بوده و دومین محصول صادراتی آن می باشد و یک منبع درآمد برای میلیون ها نفر از کشاورزان اتیوپی است [4]. جویدن قاط (قاط زدن) دارای سابقه ای طولانی در شمال آفریقا می باشد. گزارش استفاده از قاط درکرانه های شمال آفریقا حداقل به هشت قرن پیش بر میگردد. برگ توسط مردم در قرون وسطی جویده می شد، مخصوصا در مناطق تحت سلطه مسلمانان جنوب اتیوپی از قرن چهاردهم شروع شد و در اواسط قرن نوزدهم از طریق مسیرهای تجارتی فرهنگ جویدن قاط به کشورهای مسلمان گسترش پیدا کرد [3]. استفاده از قاط یک سنت برای قرن ها در سراسر سومالی، یمن و اتیوپی بوده که در کافه ها به صورت جویدنی، کشیدنی (مثل سیگار) و نوشیدنی (چای عربی) استفاده می شده است [5].
قاط درختچه ای است همیشه سبز که 2 تا 5 متر رشد می کند ولی ارتفاع آن در برخی مناطق به 15 تا 25 متر هم می رسد. برگ ها دندانه دار، دارای 5 تا 10 سانتی متر طول و 1 تا 4 سانتی متر عرض دارند. گل ها بصورت گل آذین گرزن محوری کوتاه با طول 4 تا 8 سانتی متر دیده می شوند و دارای پنج گلبرگ سفید هستند. میوه آن یک کپسول حاوی 1 تا 3 عدد دانه بالدار است. شاخه های جوان به رنگ های سبز و صورتی هستند و ریشه های آن تا عمق 3 متری می تواند رشد کند. نخستین توضیحات علمی در مورد گیاه قاط در فلور عربستان سعودی توسط گیاه شناس سوئدی پیتر فورسکل نوشته شده است. Catha spinose گونه دیگری است که به صورت وحشی در یمن وجود دارد [7].
 
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی
اصول کاشت، داشت و برداشت
فرآیندهای پس از برداشت و فرآوری
مواد موثره، خواص درمانی و کاربردها
عوارض
اقتصاد و تجارت
نتیجه گیری
منابع
 .

دریافت متن کامل مقاله

 .

و ادامه دارد ..

با استعانت از خداوند متعال، کتاب “گیاهان دارویی” از مجموعه کتاب های راهنمای کاربردی با ترجمه و گردآوری آقای دکتر جلال عباسیان و ویراستاری علمی آقای دکتر محمّدتقی عبادی توسط انتشارات مهرسا منتشر گردید. این کتاب بدلیل متن روان، تصاویر رنگی و زیبا، تعیین دوز مصرف و بیان احتیاطات و نحوه آماده سازی گیاهان دارویی در نوع خود منحصربفرد است و می تواند به عنوان یک منبع مناسب جهت استفاده صحیح و علمی از گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد.

جهت تهیه این کتاب می توانید با انتشارات مهرسا تماس حاصل فرمایید. آدرس: تهران. میدان انقلاب. خیابان کارگر جنوبی. نرسیده به تقاطع خیابان جمهوری. کوچه صابر. پلاک یک. واحد یک. کدپستی:۱۳۱۴۹۳۳۷۸۱
تلفن: ۰۲۱۶۶۴۸۱۹۸۹ (مدیر تولید: سرکار خانم سحر گرشاسبی)

نمونه ای از صفحات کتاب:

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل ۱: طب گیاهی چیست؟

فصل ۲: سلامت و کیفیت داروهای گیاهی

فصل ۳: گیاهان دارویی

اِسپیره

اِستِـویا

اِسفَرزه

اُسطوخودوس

اسفناج

اِطریفِل (شبدر باتلاقی)

اَفسَنطین

انار

آنغوزه

آنیسون

آقْطی (پَلهَـم)

انـگور

انگور فرنـگی سیاه (گالِش انگور)

اوکالیپتوس

آویشن شیرازی

آویشـن معمولی (آویشن باغی)

باباآدم

بادرَنجبـویه

بابـونه ی آلمانی

بارهَـنگ

باریجه

بِرِنجاسْف

بَنگدانه (بذرُالبنج)

بَزرَک (کتان)

به لیمــو

بنفشه ی سـه رنگ

بـومـادران

بید سفـید

پاپایا (خربزه ی درختی)

پاخَـری (علف سرفه)

پنـج انگشت (فلفل بری)

پنیرباد

پنیرک

ترخون

تُرشـک

تَمـر هندی

تنباکوی کوهـی

تمشـک

تنباکوی هندی (لوبِلیا)

جِنتیان، ژانسین (گل سپاس)

جعفـری

جــو دوسر (یولاف)

جینسِنگ

جینکو (ژینکو)

چـای

چای چوپان

خاکشیر

خارخاسک

ختمی

دارواش

دارچـین

درخت توس (غان)

درخت چـِریش

درخت عَنّاب

دِرمَنه ی تُرکی

رازک

دُم شیـر

ذرت (کاکل ذرت)

رازیانه

رزماری

رُوناس

ریـحان

ریشه طلایی

ریوَند چینی

زالزالک (وَلیک)

زردچـوبه

زرشک

زنجبیل (زنجفیل)

زنجبیل شامی

زِنیان (خرددانه)

زیره ی سبز

زیره ی سیاه ایرانی (زیره ی کرمانی)

زیتون

زیرفون (نمدار)

زیره ی سیاه اروپایی

سَرخارگُل

سـرو آمریکایی (نوش آمریکایی)

سُماق

سَنـا

سُنبُل ختـایی

سُنبُل الطیـب

سویا

سیاهدانه

سیر

شاه بلوط هندی

شاهپَسَـند

شاهی (تَرتیزَک)

شَبدَر چمنی (شبدر قرمز)

شنبلیله

شِنگ

شیرین بیان

صبر زرد (آلوئه ورا)

عَشَقه

علف چشمه (بولاغ اوتی)

فلفل قرمز

قارچ شیتاکه

قاشُـقَک آبی

قاصـدک (گل قاصد)

قَـرِه قاط

قهـوه

کاسنی

کاکائو

کدوی تخـمه کاغذی

کرفـس

کَلپوره (مریم نخودی)

کَوَر (کَبَر)

کَندَل (کُما)

کَنگَر فرنگی (آرتیشو)

کوهوش سیاه

گَزَنه

گشنیز

گل برف (موکه)

گل ساعتی

گل راعـی (علف چای، هوفاریقون)

گل صـدتومانی

گل گاو زبان اروپایی

گل گاو زبان ایرانی

گل محمدی (گل رز)

گل مغـربی

گلرنگ

گندمک (دانه ی قناری)

گوش خر (هُماوَر)

گَوَن کتیـرایی

لیمـوترش

ماریتیغال (خارمریم)

مُخَلَّصه (تَنسی)، (بابونه‏ی چشم گاوی)

مَرزَنجـوش بستانی، مرزنجوش

مریمگلی

میخـک درختی

ناروَن (ناروَن لغزان)

نخل اره ای

نعناع فلفلی

هامامِلیس (اِنجیلی)

هـِل

همیشه بهار

هندوانه ی ابوجهل

یونـجه (آلفا آلفا)

فصل ۴: بیماری های رایج