گیاهان دارویی و معطر ایران

بسمه تعالی

گرایشات بازار جهانی گیاهان دارویی و معطر
.

محمّدتقی عبادی، جلال عباسیان
دانشجویان دکتری گیاهان دارویی و اعضای تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی

.
منبع: عبادی، م.ت.، عباسیان، ج. 1393. گرایشات بازار جهانی گیاهان دارویی و معطر. مستند ویژه دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی ایران. 202-205.

.
مقدمه
از آغاز دهه ی 1990 تاکنون، گرایش بازار یکی از مفاهیم محوری مطرح در ادبیات بازاریابی بوده است. گرایش بازار یا بازارگرایی عبارت است از ایجاد اطلاعات حاصل از بازار در مورد نیازهای جاری و آینده مشتریان و توسعه و انتقال این اطلاعات در کل یک سازمان یا مجموعه تجاری. گرایش بازار تحت تاثیر مولفه های زیادی است مانند گرایش مشتری، گرایش رقیب، تغییر قوانین حاکم بر بازار، ورود تکنولوژی های جدید و ... که همه ی این موارد سبب تصمیم گیری صحیح و بلند مدت شرکت ها جهت موفقیت در بازار کسب و کار می گردد. ورود به بازار گیاهان دارویی جهان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و فعالان این بخش نیاز به دانستن گرایش فعلی بازار و همچنین پیش بینی نمودن وضعیت آینده دارند. متاسفانه تاکنون تالیفات خاصی در این زمینه منتشر نشده است و مقاله ی حاضر با بهره گیری از منابع مختلف سعی نموده است که این خلا را تاحدودی پر نماید.

الف) صنعت داروهای گیاهی
دستیابی به دورنمای توسعه صنعت داروسازی گیاهی در جهت تعیین گیاهان دارویی مهم در آینده ی این صنعت بسیار دشوار است زیرا شرکت های داروسازی اطلاعات شان را در زمینه محصولات بر پایه ترکیبات طبیعی بندرت منتشر می کنند. علیرغم این محدودیت ها، گزارشات متعددی نشان داده که در سال های اخیر میزان تقاضای گیاهان دارویی موثر در درمان بیماری های روحی و روانی افزایش قابل توجهی یافته است که از بین می توان به گیاهانی همچون جینکو، سنبل الطیب و گل راعی اشاره نمود. همچنین گیاهان دارویی ضدسرطان و کاهش دهنده ی استرس نیز بازار پررشدی داشته اند. بر اساس کارآزمایی های بالینی انجام شده در رابطه با استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری ها، ده گیاه دارویی درج شده در جدول شماره شماره 1 بیشترین تعداد آزمایشات را به خود اختصاص داده بودند. همچنین بیشترین تعداد ثبت اختراع داروهای گیاهی در مورد گیاه دارویی جین سنگ بوده است. در این رابطه لازم به ذکر است که یکی از گیاهان دارویی که احتمالا در آینده صنعت داروسازی نقش مهمی را خواهد داشت، گیاه شاهدانه  می باشد. اگرچه امروزه در بسیاری از کشورها کشت و پرورش این گیاه ممنوع است ولی در هلند، سوئیس و کانادا جهت مصارف دارویی آزاد می باشد. در سال های اخیر بسیاری از کشورها بخصوص آمریکا در حال بررسی قوانین تولید این گیاه و قانونی کردن آن جهت مصارف دارویی هستند و در صورت ادامه ی این حرکت ها، شاهدانه در آینده ی نزدیک بازار قابل توجهی را به خود اختصاص خواهد داد (Lubbe & Verpoorte, 2011).

.

دریافت متن کامل مقاله

 .

بسمه تعالی

بررسی تجارت جهانی گیاهان دارویی و معطر
.

محمّدتقی عبادی، جلال عباسیان
دانشجویان دکتری گیاهان دارویی و اعضای تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی

.
منبع: عبادی، م.ت.، عباسیان، ج. 1393. بررسی تجارت جهانی گیاهان دارویی و معطر. مستند ویژه دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی ایران. 186-197.

.

مقدمه
توسعه صنایع داروسازی، آرایشی بهداشتی، غذایی و ... در جهان سبب افزایش میزان تقاضای مواد خام گردیده است و یکی از دسته های بزرگ این مواد خام، گیاهان دارویی و معطر می باشند. اگرچه حجم وسیعی از ترکیبات شیمیایی و سنتزی مشابه مواد موثره گیاهان دارویی در جهان تولید و تجارت می شوند ولی هنوز هم ترکیبات طبیعی جایگاه ویژه ای در تولید محصولات باکیفیت داشته و بسیاری از شرکت ها ترجیح می دهند یا بر طبق قوانین ملزم به استفاده از این مواد خام هستند. محدودیت های سازمان بهداشت جهانی نیز نقش بسزایی در بکارگیری ترکیبات طبیعی در تولید محصولات دارویی، آرایشی بهداشتی و ... داشته است و از سال 2000 میلادی قوانین سخت گیرانه تری نیز وضع شده و یا در حال بررسی می باشد.
بر طبق گزارشات منابع معتبر، در حدود 70 هزار گونه گیاهی در طب سنتی و مکمل کشورهای مختلف جهان در حال مصرف هستند (Lange, 2006). در یک بررسی که توسط سازمان بهداشت جهانی انجام شده است، مشخص گردیده که حدود 80 درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه به درمان هایی بر پایه ی طب گیاهی اعتماد دارند. حداقل 25 درصد از داروهایی که در دارونامه های معتبر جهان ذکر شده اند، منشأ گیاهی دارند و در حال حاضر 121 نوع ماده موثره گیاهی در صنعت داروسازی جهان مورد استفاده قرار می گیرد. از مجموع 252 دارویی که به عنوان داروهای ضروری و اساسی توسط سازمان بهداشت جهانی معرفی شده اند، 11/1 درصد داروهای گیاهی هستند و تعداد قابل توجهی نیز داروهای سنتزی هستند که از مواد طبیعی مشتق شده اند (نجفی و همکاران، 1390). تمامی این آمارها بیانگر افزایش مصرف گیاهان دارویی و رونق تجارت آنها است. در این مقاله سعی خواهد شد تا با بهره گیری از اطلاعات اقتصادی و تجاری کشورهای مختلف جهان، ابعاد مختلف این بازار مورد بررسی قرار گیرد تا نگرشی جامع در مورد وضعیت فعلی و گرایش آینده بازار جهانی گیاهان دارویی حاصل شود.

بخش اول: وضعیت تجارت جهانی گیاهان دارویی از سال 2004 تا 2013 میلادی
1) تحلیل جهانی
بر طبق آمار ارائه شده توسط سازمان تجارت جهانی (ITC)، حجم کل صادرات گیاهان دارویی کشورهای جهان در سال 2004 میلادی برابر با 673462 تن بود که در سال 2013 میلادی با 7/3 درصد افزایش به حدود 722465 تن رسیده است  (شکل 1). در همین مدت، ارزش کل صادرات گیاهان دارویی کشورهای جهان از یک میلیارد و 263 میلیون و 814 هزار دلار به سه میلیارد و 399 میلیون و 349 هزار دلار افزایش یافته است که بیانگر رشدی در حدود 169 درصد می باشد (شکل 2). همانطور که در شکل شماره یک و دو مشاهده می شود، اگرچه حجم صادرات گیاهان دارویی در برخی سال ها حتی با کاهش و نوسان همراه بوده است ولی ارزش صادرات همواره روندی صعودی داشته و نشان دهنده ی وجود ثبات در سودآوری تجارت گیاهان دارویی می باشد.

ادامه در فایل مقاله

جمع بندی و نتیجه گیری
طیف گسترده ی اطلاعات تجاری مطرح شده در این مقاله بطور کلی نشان داد که روند تجارت گیاهان دارویی اگرچه در سال های مختلف از لحاظ حجم نوساناتی دارد (احتمالا بدلیل این است که متاسفانه حجم بالایی از این مواد گیاهی بوسیله برداشت از طبیعت تامین می شوند) ولی از لحاظ ارزش دلاری همواره روند صعودی داشته است. در تمامی گزارش ها لزوم توجه به تولید زراعی گیاهان دارویی و توسعه ی آن جهت رسیدن به صنعت و تجارت پایدار گیاهان دارویی مورد بحث قرار گرفته است. همچنین تصمیمات جدید کشورهای خریدار در رابطه با لزوم توجه به قوانین روش های صحیح تولید زراعی و جمع آوری گیاهان دارویی (GACP) و همچنین دارا بودن گواهینامه ارگانیک، تجارت منصفانه (تجارت منصفانه به این معناست که تولیدکنندگان محصول مورد نظر تحت استثمار قرار نگرفته‌اند و حقوق مادی و معنوی شان حفظ شده است. سازمان تجارت منصفانه جهانی (WFTO) مسئول ارائه این گواهینامه به شرکت های متقاضی می باشد)، ایزو 9001 (سیستم مدیریت کیفیت) و ایزو 14001 (سیستم مدیریت محیط زیست) سبب شده است که کشورهای صادرکننده، تغییراتی را در ساختار تولیدشان ایجاد نمایند تا در این بازار پرسود جایگاه شان را از دست ندهند. توجه به تمامی این نکات برای دست اندر کاران بخش گیاهان دارویی کشور ما الزامی است زیرا همواره سعی داشته ایم از پتانسیل های اقلیمی و ژرم پلاسم های ارزشمند کشورمان در راستای اشتغال و درآمد زایی و همچنین توسعه صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی استفاده نماییم و بدون توجه به وضعیت جهانی این صنعت، هیچگاه به سر منزل مقصود نخواهیم رسید.
از گذشته تا کنون جمله ی معروفی در تمام مقالات منتشر شده در داخل کشور مشاهده می شود که نیاز است در مورد آن بیشتر تامل کنیم: "به گزارش سازمان خوار و بار جهاني، ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي که در حال حاضر حدود صد میليارد دلار در سال است، در سال 2050 ميلادي به رقم پنج تريليون دلار خواهد رسيد". گزارشات سازمان تجارت جهانی نشان داد که میانگین صادرات گیاهان دارویی جهان در ده سال اخیر، 2 میلیارد دلار بوده و حتی در سال 2013 میلادی هم که بیشترین میزان بوده است، در حدود 3 میلیارد و 399 میلیون دلار می باشد. بنابراین عدد 100 میلیارد دلار بسیار دورتر از واقعیت می باشد. البته شاید تعریف گیاهان دارویی از نظر سازمان خوار و بار جهانی با سازمان تجارت جهانی تفاوت دارد و یا اینکه نحوه محاسبه تجارت جهانی گیاهان دارویی در این سازمان ها از اصول متفاوتی پیروی می نماید. بهرحال منبع این جمله نیز در گزارشات سازمان خوار و بار جهانی یافت نشد تا بتوان آن را دقیق تر بررسی کرد.

دریافت متن کامل مقاله

 .

و ادامه دارد ....

 نقش رسانه در توسعه صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی

مطالعه موردی: آقای استیون فوستر، بزرگترین عکاس گیاهان دارویی جهان

استیون فوستر (Steven Foster) بدلیل 39 سال تجربه در زمینه شناخت گیاهان و خواص آنها و بازاریابی گیاهان دارویی و همچنین تالیف 17 جلد کتاب، به عنوان یکی از افراد سرشناس در صنعت گیاهان دارویی مطرح می باشد. او تجارب متعددی در زمینه مشاوره تولید و تجارت گیاهان دارویی در کشورهای مختلف جهان همچون آرژانتین، ارمنستان، چین، مصر، انگلستان، آلمان، گوآتمالا، ژاپن، هلند، پرو و ... داشته است ولی آنچه که امروزه او را بیشتر مشهور نموده است، مجموعه ی ارزشمندی از تصاویر گیاهان دارویی و صنایع مرتبط با آنها در سراسر جهان است که او در سال های متمادی تهیه کرده است. بسیاری از کتاب های معتبر طب مکمل و گیاهان دارویی در آمریکا و اروپا از مجموعه تصاویر او در کتاب هایشان استفاده می کنند و حتی برخی از روزنامه های معتبر جهان مانند نیویورک تایمز فقط تصاویر تهیه شده توسط او را در نشریات شان منتشر می نمایند. بنابراین علاوه بر سود فراوان آقای فوستر از این راه، او توانسته است با عکس هایش، بازار گیاهان دارویی یک کشور را در جهان مطرح کند و در روند توسعه تجارت و اقتصاد گیاهان دارویی کشورها تاثیرگذار باشد. بسی جای خالی اینگونه حرکت ها در کشورمان احساس می شود! چرا ما با زبان تصاویر با جهان صحبت نکرده ایم و نمی کنیم؟ چرا مانند کشورهای هند و چین طب سنتی و گیاهان دارویی مان را با زبان تصویر و در قالب فیلم و عکس به دنیا معرفی نمی کنیم؟ چرا وقتی نام علمی آویشن شیرازی (Zataria multiflora) را سرچ می کنیم، هیچ تصویر واضحی از این گیاه که بومی کشورمان و بسیار پرمصرف است را نمی یابیم مگر دو تصویر که مربوط به باغ کیو انگلستان (Royal Botanic Gardens, Kew) است (البته در زمان نگارش این مقاله. شاید در آینده عکس هایی از این گیاه در فضای اینترنت منتشر شوند)! چرا از فرد با اعتباری همچون استیون فوستر دعوت به عمل نمی آوریم تا با به تصویر کشیدن قابلیت های گیاهان دارویی مان، توجه جهانی را به سمت ما جلب کند و زمینه سرمایه گذاری ها را فراهم کند؟ یا چرا از هنرمندان کشورمان نخواسته ایم که در این زمینه هم اثری تولید کنند؟ مطمئنا در این زمینه موفق نبوده ایم! بهترین مستند گیاهان دارویی ایران مربوط به دهه ی 60 است که جهاد سازندگی در مورد بهره برداری از چند گیاه دارویی مرتع مانند باریجه و ... به نمایش گذاشته است. بنابراین نیاز هست که به نقش رسانه در توسعه صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی بیشتر توجه نماییم.

نمونه ای از تصاویر تهیه شده توسط آقای فوستر در پایین آمده است:

تصویر 1. کُندُر (Boswellia serrata). جالب است که کاغذی که در زیر نمونه قرار داده تا عکس بگیرد، یکی از اشعار بسیار زیبای سعدی در مورد گیاهان می باشد!

تصویر 2 و 3. برداشت و درجه بندی بابونه در کشور مصر

تصویر 4. دستگاه برداشت بابونه در جمهوری چک

تصویر 5. بازار ریشه های گیاهان دارویی در ویتنام

تصویر 6. آموزش ساخت نوعی داروی سنتی گیاهی از گونه ای فلفل سیاه در هندوستان.

.

و ادامه دارد ...

معرفی برخی از انجمن های گیاهان دارویی و معطر جهان

.

انجمن بین المللی گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی (GA)

.

انجمن بین المللی گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی در سال ۱۹۵۳ میلادی با هدف توسعه و انتشار تحقیقات علمی در زمینه گیاهان دارویی در آلمان تاسیس شد. این انجمن در ابتدا تنها برای محققین آلمانی بود ولی در سال های بعد به یک انجمن علمی بین المللی با ۱۴۰۰ عضو از ۸۲ کشور جهان تبدیل گردید.
مباحث مورد توجه در این انجمن عبارتند از: کشاورزی، زیست شناسی، شیمی، داروسازی و پزشکی. مجله ی “Planta Medica” به عنوان مجله ی رسمی این انجمن مطرح می باشد که ضریب تاثیر آن در سال ۲۰۱۲ برابر با ۳.۲ بوده است. این انجمن هر سال کنگره ی بزرگی را در یکی از شهرهای قاره اروپا برگزار می کند و هر ۵ سال یکبار نیز همایشی را با همکاری محققین قاره آمریکای شمالی برپا می نماید.

انجمن گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی دارای پنج کمیته ی دائمی است که عبارتند از:
۱.    کمیته ی فعالیت بیولوژیکی و فارماکولوژیکی ترکیبات طبیعی
۲.    کمیته ی تولید و اصلاح گیاهان دارویی
۳.    کمیته ی صنعتی سازی و کنترل کیفی محصولات دارویی با منشا گیاهی
۴.    کمیته ی امور نظارتی بر محصولات دارویی با منشا گیاهی
۵.    کمیته ی برگزاری کارگاه های آموزشی ویژه ی محققین جوان

.

آدرس سایت انجمن: www.ga-online.org

.

انجمن گیاهان دارویی و معطر کشورهای جنوب شرق اروپا (AMAPSEEC)[۱]

.

در سال ۲۰۰۰ میلادی، نخستین کنفرانس گیاهان دارویی و معطر کشورهای جنوب شرق اروپا (CMAPSEEC)[۲] در شهر آرانجلوواس[۳] (کشور یوگسلاوی قدیم، صربستان فعلی) برگزار شد. در این کنفرانس اعضای هیات علمی انستیتوی تحقیقات گیاهان دارویی پرفسور ژوزف پنچچ[۴] پیشنهاد دادند که این کنفرانس در سال های بعد نیز تداوم یابد و این موضوع سبب شد که ایده اولیه تشکیل انجمن گیاهان دارویی و معطر کشورهای جنوب شرق اروپا شکل بگیرد. اساسنامه انجمن مذکور مشابه با اساسنامه انجمن گیاهان دارویی آلمان (GA) و بر اساس نظرات شرکت کنندگان کنفرانس (بخصوص پرفسور اَکوش مَثه[۵]) نگاشته شد و این انجمن به عنوان انجمنی غیر دولتی و عام المنفعه معرفی گردید و دفتر اصلی این انجمن در شهر بلگراد (صربستان) تعیین شد. تصویب نهایی اساسنامه و ثبت آن پس از جلسات متعدد اعضا در ۱۶ آوریل سال ۲۰۰۱ انجام گردید. مهمترین اهداف تاسیس این انجمن عبارتند از: ارتقاء دانش و پژوهش های گیاهان دارویی و توسعه ی تولید، فرآوری و تجارت آنها. این انجمن ضمن سازماندهی و برگزاری نشست های علمی و کاربردی در زمینه گیاهان دارویی، حمایت مالی از پروژه های تحقیقاتی و ارائه مشاوره تخصصی به شرکت ها را نیز در اولویت کاری خود دارد.

این انجمن هر دو سال کنفرانسی را با عنوان گیاهان دارویی و معطر کشورهای جنوب شرق اروپا در یکی از کشورهای عضو برگزار می نماید که هشتمین کنفرانس در تاریخ ۱۹ تا ۲۲ ماه می ۲۰۱۴ (معادل ۲۹ اردیبهشت لغایت ۱ خرداد ۱۳۹۳) در شهر دورس کشور آلبانی[۶] برگزار شد.

  ..

 .

 انجمن ادویه اروپا

 European Spice Association (ESA)

 .

ادویه در زبان عربی جمع مکسر دواء می‌باشد و به گیاهان و طعم دهنده‌هایی اطلاق می‌گردد که برای مقاصد خوراکی یا دارویی به کار می‌روند.

از ادویه‌ها برای تقویت مزه غذا و یا حتی داروها استفاده می‌شود. در فرهنگ‌های مختلف گیاهان متعددی جهت طعم دادن به غذاهای مختلف به کار می‌رود و شاید راز تفاوت عمده در طعم غذاها در ملل مختلف علاوه بر نحوه پخت، به طور عمده به ادویه‌جات به کار رفته در آنها مربوط می‌شود.

به عنوان نمونه در آشپزی هندی و بلوچی و پاکستانی به علت استفاده فراوان از انواع ادویه و طعم دهنده‌های گرم، طعم تند طعم غالب بر غذاها می‌باشد. اما این در هند بیشتر و پاکستان کمی کمتر و در جنوب ایران بلوچستان خیلی کم استفاده میشود.

اروپا یکی از مراکز بزرگ مصرف کننده ادویه ها در جهان است بطوریکه حجم بالایی از گیاهان ادویه ای تولید شده در کشورهای آسیایی به این قاره صادر می شود.

سالهاست که انجمن ادویه اروپا در رابطه با قانون گذاری و نظارت بر شرکت های واردکننده و توزیع کننده این محصولات در اروپا تاسیس شده است و تمامی کشورهای اتحادیه اروپا بهمراه ترکیه در این انجمن حضور دارند.

آدرس سایت: http://www.esa-spices.org/

.

.

EUROPAM = European Herbs Growers Association

انجمن پرورش دهندگان گیاهان دارویی اروپا

 .

این انجمن با هدف برقراری ارتباط بین تولیدکنندگان گیاهان دارویی اروپا، سازمان های تخصصی کشاورزی (COGECA و COPA) و مجامع سیاسی این قاره (شورای اروپا، کمیسیون اروپا و پارلمان اروپا) در راستای سیاست گذاری تولید گیاهان دارویی و معطر راه اندازی شده است.

انجمن مذکور تاکنون فعالیت های تاثیرگذار و موفقی را در راستای استانداردسازی تولید و فرآوری گیاهان دارویی و انجام پژوهش های کاربردی با توجه نیاز کشاورزان انجام داده است و توانسته است پتانسیل های تولید گیاهان دارویی این قاره را شکوفا نماید.

اعضای اصلی این انجمن عبارتند از: کشورهای اتریش، بلغارستان، قبرس، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، لتونی، لهستان، هلند و انگلیس

عضو ناظر: سوئیس

رئیس انجمن: Bauke van der Veen

نایب رئیس انجمن: Erika Schubert و Franz Tiefenbacher

دبیر انجمن: Johannes Novak

سایت انجمن: www.europam.net