گیاهان دارویی و معطر ایران

گیاه دارویی ترخون

Artimisia dracunculus

Tarragon

مقدمه و گیاهشناسی

ترخون یکی از گیاهان معطر نسبتا پر استفاده می باشد که به عنوان سبزی نیز تولید و مصرف می گردد. ترخون گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده کاسنی که ارتفاع آن تا 1 متر نیز می رسد. برگ های باریک و بلند آن به رنگ سبز روشن و براق هستند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند. نام گونه این گیاه (دراکونکولوس) از کلمه دراگون به معنای اژدها گرفته شده است و علت این نامگذاری اثرات شفابخش این گیاه در درمان نیش خوردگی انسان از مارها و حیوانات سمی می باشد.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
برخی از محققین منشا این گیاه را شمال و مرکز آسیا معرفی کرده اند ولی عده ای دیگر منشا آن را شمال و غرب آمریکا می دانند. در مناطق گرم و آفتابی دارای رشد و میزان مواد موثره مطلوبی است و همچنین قادر است سرمای زمستان را بخوبی تحمل نماید. اگرچه برخی از منابع علمی این گیاه را به عنوان یک گیاه بسیار رطوبت دوست معرفی نموده اند ولی مشاهدات بنده خلاف این موضوع را نشان داد. خاک هایی با بافت متوسط را می پسندد و در خاک های شور بسختی رشد می نماید.

کاشت، داشت و برداشت
ترخون تولید بذر نمی نماید البته گزارش شده است که واریته روسی آن قادر به تولید بذر است. تکثیر این گیاه از طریق تقسیم بوته در اوایل پاییز یا اوایل بهار بخوبی صورت می گیرد. برای این کار از پایه های مادری 2 تا 3 ساله استفاده می گردد. میزان بوته مورد نیاز برای کشت یک هکتار ترخون 35 تا 40 هزار عدد می باشد. وجین علف های هرز در حین رشد این گیاه اهمیت فراوانی دارد. زمان برداشت در ابتدای فصل گلدهی است البته تولید کنندگان این محصول معمولا هنگامی آن را برداشت می کنند که برگ های انتهایی بوته شروع به زرد شدن می نماید. در طول سال یک تا دو مرتبه می توان برداشت نمود البته در مناطقی که دارای هوای گرم می باشند تا سه بار برداشت صورت می گیرد. برداشت بصورت برش پیکره رویشی از ارتفاع 5 سانتی متری خاک می باشد. ترخون تا 5 سال دارای عملکرد مناسبی است و پس از آن باید گیاهان را از زمین خارج ساخت و با تقسیم بوته مساحت بیشتری را زیر کشت برد.

تركيبات شيميايي و فرآوری
خشک کردن این گیاه در محل سایه سبب حفظ رنگ و میزان مواد موثره آن می گردد. البته استفاده از خشک کن های صنعتی در مورد این گیاه رونق فراوانی دارد و بدین منظور از دمای 40 درجه سانتیگراد استفاده می شود. مهمترین ماده موثره این گیاه اسانسی به رنگ زرد کم رنگ است که میزان آن بین 1 تا 3 درصد گزارش شده است. مهمترین اجزای اسانس ترخون عبارتند از استراگول (40 تا 70 درصد)، آلفا پینن، بتا پینن، لیمونن، میرسن و ... .

خواص درمانی و کاربردها
ترخون یکی از گیاهان معطر پر استفاده در صنایع غذایی می باشد و این گیاه بطور گسترده در صنعت تولید مواد اولیه آشپزی و همچنین کنسروسازی کاربرد دارد. ترخون بدلیل افزایش ترشح اسید معده و خاصیت اشتها آوری از قدیم الایام به عنوان ادویه مخصوص گوشت مورد توجه بوده است و سبب کاهش فشارخون هم می شود. همچنین در منابع علمی از این گیاه به عنوان کاهش دهنده درد دندان و دارای خاصیت ضد کرم یاد شده است.

تصاویر این گیاه

مقالات علمی انگلیسی در مورد این گیاه
مقالات علمی فارسی در مورد این گیاه

و ادامه دارد ...

گیاه دارویی سرخارگل (اکیناسه)

Echinacea purpurea

Purple Coneflower

Asteraceae

معرفی و گیاهشناسی
سرخارگل گیاهی علفی و چند ساله از تیره ی کاسنی می باشد که ارتفاع آن حداکثر به 1 تا 1.5 متر می رسد. برگ های پایین ساقه تخم مرغی تا نیزه ای شکل هستند که حداکثر 30 سانتی متر طول و 20 سانتی متر عرض دارند. ساقه از انشعابات فراوانی برخوردار بوده و دارای پرزهای زبر و خشن است. گلها معمولا به رنگ ارغوانی، صورتی، قرمز ارغوانی، زرد و نارنجی دیده می شوند و دیسک مرکز آنها (گلهای لوله ای) سبز تیره، قهوه ای تیره و سیاهرنگ می باشد. این گیاه برای اولين بار در سال 1372 توسط جناب آقاي دکتر رضا اميدبيگي به ايران آورده شد و توسط آقاي دکتر سيد محمد فخر طباطبايي به نام سرخارگل نامگذاري گردید.

 

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
سرخارگل به نور فراوان احتیاج دارد و خاکهای سبک (شنی) و متوسط (لومی) را تحمل می کند. قادر است خشکی را به خوبی تحمل نماید. این گیاه به سرما مقاوم بوده و تا دماي منفی 10 درجه سانتي گراد را به راحتي تحمل مي کند.
سرخارگل بومي آمريکاي شمالي است ولي امروزه در اکثر نقاط اروپا و آسيا و حتي برخي نقاط ايران هم به طور انبوه کشت مي شود. سرخارگل بصورت خودرو در جلگه هاي شمال شرقي تگزاس، ميسوري و ميشيگان یافت می گردد.

کاشت، داشت و برداشت
سرخارگل معمولا به دو طریق تکثیر می شود: 1- تکثیر با بذر. بذرها از نیمه ی دوم اسفند تا نیمه ی اول فروردین در خزانه یا گلخانه پاشیده شده و با خاک تا عمق حداکثر 2 سانتی متر پوشیده می شوند. بذور سرخارگل معمولا از قوه رویشی پایینی برخوردار هستند و برای جوانه زنی نیازمند رطوبت بالا می باشند. بوته های قوی تر و پرپشت تر در پاییز به زمین اصلی منتقل می شوند و سایر بوته ها تا بهار سال آینده در گلخانه نگهداری می شوند. در طی تحقیقاتی که در منطقه ی شمال شرق تهران (زردبند) توسط امیدبیگی و همکاران صورت گرفته است، 15 تیر تا 15 مرداد زمان مناسبی برای انتقال نشا عنوان شده است. 2- تکثیر به وسیله ی تقسیم بوته. در این روش معمولا از گیاهان 3 ساله استفاده می شود. در اواسط پاییز ابتدا شاخ و برگهای اضافی و مزاحم حذف گردیده و سپس بوته از خاک خارج می شود. بوته را به چهار تا پنج قسمت که هر کدام دارای مقداری ریشه باشند تقسیم کرده و کشت می کنند. ریشه گیاهان تا زمان کاشت بایستی بصورت مرطوب نگهداری شود.
سرخارگل گیاه کم توقعی است و نیاز زیادی به عملیات کود دهی ندارد ولی اگر در حین داشت بطور ماهیانه آنرا با یک کود متعادل تغذیه کنیم نتیجه ی بهتری خواهیم گرفت.
در مرحله گل دهی کامل پیکره رویشی از ارتفاع 20 سانتی متری برداشت می گردد. سرخارگل تا سال چهارم دارای بازده اقتصادی می باشد.

تركيبات شيميايي و فرآوری
تمام پیکر این گیاه اعم از ریشه و پیکر رویشی حاوی مواد ارزشمندی از قبیل ترکیبات آلکیل آمیدی، ایزوبوتیل آمید، اسید شیکوریک و ... است. همچنین دارای اسانس هم می باشد که مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس سرخارگل را هومولن، کاریوفیلن و اکسید کاریوفیلن تشکیل می دهند.

خواص درمانی و کاربردها
بومیان آمریکا از اوایل قرن 17 میلادی از این گیاه برای درمان مار گزیدگی، بیماری های لثه و دهان، سرماخوردگی و ... استفاده می کرده اند. سرخارگل امروزه به عنوان یکی از مهمترین گیاهان دارویی در جهان مطرح است و کشت و کار آن به صورت فزاینده ای درحال افزایش است. از آنجا که این گیاه خاصیت تقویت سیستم ایمنی بدن و ضد ویروس دارد، در درمان بسیاری بیماریهای ویروسی می توان از آن استفاده کرد و امروزه به عنوان کاندیدای درمان بیماری ایدز مطرح می باشد. امید است که در کشورمان بیش از پیش به کاربردهای دارویی این گیاه توجه گردد.

صمیمانه از دوست گرامی ام جناب آقای مهندس جلال عباسیان در تهیه این مطلب تشکر و قدردانی می نمایم. محمدتقی عبادی

و ادامه دارد ...

گیاه دارویی صبر زرد (آلوئه)

Aloe vera

Aloe

Liliaceae

گیاه دارویی همیشه بهار

Calendula officinalis

Marigold

Asteraceae