زعفران Crocus sativus
گیاه دارویی زعفران (طلای سرخ، طلای کویر)
Crocus sativus L
Saffron
Iridaceae
معرفی و گیاهشناسی
زعفران با نام علمی Crocus sativus به دلیل ترکیبات فعال موجود در کلاله اش از زمان های باستان به عنوان یکی از گونه های گیاهی معروف و گران قیمت دارویی و ادویه ای مطرح بوده و علاوه بر این دارای کاربردهای دیگری در صنایع آرایشی و غذایی نیز می باشد (Rezvani-Moghaddam et al., 2006 and 2007; Gresta et al., 2008a; Gresta et al., 2008b; Juana et al., 2009). علاوه بر کاربردهای معمول کلاله زعفران، برگ های آن نیز به عنوان علوفه برای دام قابل استفاده بوده و دارای ارزش غذایی متوسطی می باشد (Rezvani-Moghaddam et al., 2006; Mohamad-Abadi et al., 2006). بر طبق گزارشات موجود، تولید جهانی زعفران بیش از 200 تن در سال می باشد که بیش از 89 درصد این مقدار در کشور ایران تولید می گردد (Ehsanzadoh et al., 2004; Rezvani-Moghaddam et al., 2007) و در این بین استان خراسان رضوی با سطح زیر کشت بیش از 49 هزار هکتار و میزان تولید سالیانه 148 تن (SYAKRP, 2010) و استان خراسان جنوبی با سطح زیر کشت بیش از 11 هزار هکتار و میزان تولید 41 تن در سال (SRASKP, 2010) سهم قابل توجهی از کل مقدار ذکر شده را تولید می کند. با این وجود بیشترین سهم از تجارت جهانی این محصول به کشور اسپانیا، آن هم از طریق واردات این محصول – عمدتا از ایران- و صادرات مجدد آن تعلق دارد (Juana et al., 2009).
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی
کاشت، داشت و برداشت
عوامل مختلفی مانند درجه حرارت (Molina et al., 2004; Molina et al., 2005)، تراکم و روش کاشت (Koocheki et al; 2006)، فراهمی آب و عناصر غذایی (Behdani et al., 2004)، رطوبت خاک (Gresta et al., 2009) و مدیریت آبیاری (Sadeghi, 2003) بر عملکرد زعفران موثر هستند. گزارش شده است، در تراکم کاشت بالاتر در مقایسه با تراکم کاشت کمتر، تعداد گل و عملکرد کلاله در واحد سطح نسبتا بیشتر و متوسط وزن هر کلاله کمتر است (Gresta et al., 2009). گزارش دیگری نیز نشان می دهد که اگر چه در تراکم کاشت بالاتر، عملکرد زعفران در واحد سطح افزایش می یابد، ولی با در نظر گرفتن تعداد ابتدایی بنه های کشت شده، تعداد گل در هر بنه در تراکم کاشت کمتر، بیشتر می باشد (Juana et al., 2009). زمان آبیاری نیز فاکتور مهمی در گل آوری زعفران می باشد، به طوری که بنا بر مطالعات انجام شده، بیشترین و کمترین تعداد گل و عملکرد گل در هکتار به ترتیب در تیمارهای آبیاری مرداد ماه و تیر ماه به دست می آید (Sadeghi et al, 2003). نتایج نشان می دهد از نیمه تیر ماه تا نیمه مرداد ماه که برگ های اولیه در جوانه پیاز بوجود می آید، بهتر است هیچ گونه آبیاری صورت نگیرد، چرا که بر عملکرد زعفران اثر منفی دارد (Ghasemi Rooshnavand et al., 2009). نتایج گزارش دیگری نیز حاکی است که انجام آبیاری در ماه های شهریور و مهر و نیز در ماه های فروردین و اردیبهشت باعث افزایش شاخص های کمی زعفران می گردد (Juan et al, 2009).
گزارش شده است، که کاشت زعفران با تراکم بیشتر (75 بوته در متر مربع) در مقایسه با تراکم کم (55 بوته در متر مربع) باعث افزایش نسبی تعداد گل و عملکرد کلاله در واحد سطح می شود(Gresta et al., 2009). گزارش دیگری نیز نشان می دهد که اگر چه در تراکم کاشت بالاتر (69 بوته در متر مربع)، عملکرد زعفران در واحد سطح افزایش می یابد، ولی عملکرد به ازای هر بوته در تراکم کاشت کمتر (51 بوته در متر مربع) بیشتر می باشد (Juana et al., 2009). در آزمایش دیگری کاشت تعداد 59 تا 62 بوته زعفران در متر مربع توصیه شده است (Tammaro, 1999). در سایر تحقیقات نیز تراکم 50 بوته در متر مربع با فواصل کاشت 10*20 و 10*30 مناسب گزارش شده است (Alavi et al., 1994; Ghalavand and Abdollahian,1994). این در حالی است که تراکم کاشت رایج در ایران به طور متوسط بین 150 تا 250 بنه در متر مربع ذکر شده است، که این موضوع به دلیل رواج کشت کپه ای می باشد (Kafi and Showket, 2006)، در حالی که در کشمیر هند تراکم کاشت به طور متوسط 40 تا 50 بنه در متر مربع گزارش شده است (Kafi and Showket, 2006) و شاید یک از دلایلی که عمر مزارع زعفران در ایران در مقایسه با هند کمتر و عملکرد به خصوص در سال ابتدای کاشت بیشتر است، همین تفاوت در تراکم کاشت باشد (Kafi and Showket, 2006). بهداد (Behdad, 2005) با بررسی اثر روش های کاشت و تراکم بوته بر عملکرد زعفران گزارش نمود که بیشترین عملکرد در تراکم 90 بنه در متر مربع با فواصل کاشت 10*20 سانتیمتر و به صورت دو پیازی به دست آمد. البته در خصوص تراکم کاشت مناسب، باید عمر مزرعه زعفران را نیز در نظر گرفت، چرا که در اولین سال گلدهی بیشترین عملکرد گل می تواند از بالاترین تراکم ها به دست آید (ژوان به نقل از ITAP, 1998)، چون در سال اول کاشت، تعداد بنه ها کم و مسئله رقابت بین بوته ها مطرح نیست. با توجه به آزمایشات قبلی و با در نظر گرفتن نتایج این آزمایش به نظر می رسد، تراکم کاشت بین 50 تا 70 بوته در متر مربع مطلوب باشد و می توان بیان کرد که در تراکم کاشت کمتر از این محدوده از امکانات موجود استفاده نشده و تراکم کاشت بالاتر نیز می تواند به علت بروز رقابت، بر عملکرد گیاه اثر منفی داشته باشد.
بنابراین به نظر می رسد که جهت بهبود عملکرد زعفران، به جای تمرکز بر افزایش تعداد بنه های کشت شده در واحد سطح، بهتر است روی بهبود صفات مربوط به تک بنه تمرکز گردد و روش های زراعی و اصلاحی تولید بنه های درشت تر و دارای ذخیره غذایی بیشتر، مورد توجه تحقیقات آتی قرار گیرد. نتایج سایر تحقیقات هم نشان می دهد که الگوی کاشت 10*20 سانتیمتر –معادل 50 بوته در متر مربع- بهترین شرایط را برای زعفران ایجاد می کند (Alavi et al., 1994; Ghalavand and Abdollahian,1994; Behdad, 2005).
نتایج مطالعات انجام گرفته روی این گیاه نشان می دهد که آبیاری تابستانه می تواند بر عملکرد زعفران اثرات مثبتی داشته باشد (Sadeghi et al, 2003; Juan et al, 2009). البته باید توجه نمود که زمان آبیاری بسته به مرحله نموی بنه ها می تواند اثرات متفاوتی را ایجاد نماید. گزارش شده است که انجام آبیاری در مرداد ماه عملکرد زعفران را افزایش می دهد، ولی آبیاری در تیر ماه باعث کاهش عملکرد تا سطحی کمتر از شاهد نیز (عدم آبیاری تابستانه) می شود (Sadeghi et al, 2003). تحقیق دیگری نشان داده است که انجام آبیاری در ماه های مرداد و شهریور از طریق کمک به سبز شدن بنه ها، باعث افزایش عملکرد می شود (Juan et al, 2009). بیان شده است که اثرات مثبت آبیاری بر عملکرد زعفران ناشی از تاثیر مثبت رطوبت بر رشد و نمو بنه های خواهری و توسعه ریشه می باشد و به نظر می رسد آبیاری ابتدای بهار برای گسترش بنه ها ضروری است (Benschop, 1993; Rees, 1988; Juan et al, 2009). با دقت در آزمایشات صورت گرفته به نظر می رسد بیشترین اثرات آبیاری بر عملکرد زعفران مربوط به ابتدای بهار (دوره رشد و گسترش بنه های خواهری)، تیر ماه (دوره خواب کامل بنه ها) و مرداد ماه و شهریور ماه (دوره گل انگیزی) باشد و انجام آبیاری در ماه های پاییز یعنی در مرحله ظهور گل تفاوت قابل توجهی ایجاد ننماید (Benschop, 1993; Rees, 1988; Sadeghi et al, 2003; Juan et al, 2009; ).
مواد موثره و فرآوری
خواص درمانی و کاربردها
و ادامه دارد ...
از دوست گرامی ام جناب آقای مهندس جبار فلاحی بابت ارسال مطالب صمیمانه تشکر و قدردانی می نمایم.
منابع:
1. Alavi, H., Mohajeri, M., Falaki, M.A., 1994. Evaluation of plant density on saffron yield. In: Proceedings of 2nd National Seminar on Saffron and Cultivation of Medicinal Plants .Gonabad. Iran. (In Persian).
2. Amirshekari. H., Sorooshzadeh. A., Modaress Sanavy, A., Jalali-Javaran, M., 2006. Study of effects of root temperature, corm size, and gibberellin on underground organs of saffron (Crocus sativus L.). Iran Bio. J. 19(1), 5-18. (In Persian).
3. Behdad, M. 2005. Effects of corm density and methods of planting on yield of saffron. The final report of the research project of Ministry of Agriculture, Research Institute on seeds and seedling. (In Persian).
4. Benschop, M., 1993. Crocus. In: A.de Hertogh, M. Le Nard (ed.), The Physiology of Flower Bulbs. 257-272. Elsevier, Amsterdam, the Netherlands.
5. Behdani, M.A., Nassiri, M., Koocheki, A., 2004. Modeling saffron flowering time across a temperature gradient. Acta Hort. 650, 215–218.
6. Cavusoglu, A., Erkel, E.I., 2009. Saffron (Crocus sativus L.) growing without removing of mother corms under greenhouse condition. Turkish J. of Field Crops. 1(2), 170-180.
7. De–Masstro, G., Ruta, C., 1993. Relationship between corm size and saffron (Crocus sativus L.) flowering. Acta Hort. 344, 512-517.
8. Ehsanzadoh, P., Yadollahi, A.A., Maibodi, A.N.M., 2004. Productivity, growth and quality attributes of 10 Iranian saffron accessions under climatic conditions of Chahar–Mahal Bakhtrazi, Central Iran. In: Proceeding of the 1st International Symposium on Saffron. Albacete. Spain. pp.183–188.
9. Juana, J.A.D., Córcolesb, H.L., Muñozb, R.M., Picornella, M.R., 2009. Yield and yield components of saffron under different cropping systems. Indus. Crops Pro. 30(2), 212-219.
10. Ghasemi Rooshnavand, R., Hashemiyeh, M., Afzalian, M., 2009. Planting, conservation and harvesting stages of saffron. Yazd. Agric. Organ, Iran. Issue 132. PP33. (In Persian).
11. Ghalavand, A., Abdollahian, M., 1994. Ecological adaptation and study of spacing and method of planting on yield of different landraces of Iranian saffron. In: Proceedings of 2nd Seminar on Saffron and Cultivation of Medicinal Plants. Gonabad. Iran. (In Persian).
12. Gresta, F., Lombardo, G.M., Siracusa, L., Ruberto, G., 2008a. Effect of mother corm dimension and sowing time on stigmas yield, daughter corms and qualitative aspects of saffron (Crocus sativus L.) in a Mediterranean environment. J. Sci. Food Agric. 88, 1144–1150.
13. Gresta, F., Lombardo, G.M., Siracusa, L., Ruberto, G., 2008b. Saffron, an alternative crop for sustainable agricultural systems, A review. Agron. Sustain. Dev. 28, 95–112.
14. Gresta, F., Avola, G., Lombardoa, G.M., Siracusa, L., Ruberto, G., 2009. Analysis of flowering, stigmas yield and qualitative traits of saffron (Crocus sativus L.) as affected by environmental conditions. Sci. Hort. 119(3), 320-324.
15. ITAP, 1998. Especial azafrán, Instituto Técnico Agronómico Provincial de Albacete, Albacete, Spain.
16. Kafi, M., Showket, T., 2006. A Comparative Study of Saffron Agronomy and Production Systems of Khorasan (Iran) and Kashmir (India). Proceeding of 2nd international symposium on Saffron Biology and Technology. Mashhad, Iran, 28-30 October. Pp.123-132.
17. Koocheki, A., Nassiri, M., Behdani, M.A., 2006. Agronomic attributes of saffron yield at agroecosystems scale in Iran. In: Proceedings of the 2nd International Symposium on Saffron Biology and Technology. Mashhad. Iran. pp.33-40.
18. Molina, R.V., Garcìa-Luis, A., Coll, V., Ferrer, C., Valero, M., 2004. Flower formation in the saffron Crocus (Crocus sativus L.), the role of temperature. Acta. Hort. 650, 39–47.
19. Molina, R.V., Valero, M., Navarro, Y., Garcίa-Luis, A., Guardiola, J.L., 2005. Low temperature storage of corms extends the flowering season of saffron (Crocus sativus L.), J. Hort. Sci. Biotechnol. 80, 319–326.
20. Mohammad-Abadi, A.A., Rezvani-Moghaddam, P., Sabouri, A., 2006. Effect of plant distance on flower yield and qualitative and qualitative characteristics of forage production of saffron (Crocus sativus) in Mashhad conditions. In: Proceeding of 2nd international symposium on Saffron Biology and Technology. Mashhad. Iran. pp.151-153.
21. Rezvani-Moghaddam, P., Mohammad-Abadi, A.A., Sabouri, A., 2006. Effect of different animal manure on flower yield and qualitative and qualitative characteristics of forage production of saffron in Mashhad conditions. In: Proceeding of 2nd international symposium on Saffron Biology and Technology. Mashhad. Iran. pp.159-162.
22. Rezvani-Moghaddam, P., Huda, A.K.S., Parvez, Q., Koocheki, A., 2007. Indigenous knowledge in agriculture with particular reference to medicinal crop production in Khorasan, Iran. Managing Knowledge, Technology and Development in the Era of Information Revolution. Edited by A. Ahmed. Pp105-115.
23. Rees, A.R., 1992. Ornamental Bulbs, Corms and Tubers, C.A.B. International, Wallingford, UK.
24. Sadeghi, B., Aghamiri, A., Negari, K., 2003. Effect of summer irrigation on saffron yield. In: Proceedings of the 3th National Symposium on Saffron. Mashhad. Iran. pp.171-172. (In Persian).
25. Statistical Yearbook of Agriculture in Khorasan Razavi Province (SYAKRP). 2010. Available at Web site: Http://www.koaj.ir/news/default.asp?nk=63&maincatid=1184. (In Persian).
26. Statistical Report of Agriculture in South Khorasan Province (SRASKP). 2010. Available at Web site: Http://www.kj-agrijahad.ir. (In Persian).
27. Tammaro, F., 1999. Saffron (Crocus sativus L.) in Italy. In: M. Negbi, Editor, Saffron: Crocus sativus L., Harwood Academic Publishers, Australia. pp. 53–61.
نرویــد بــر زمیــن هرگـز گیـاهــی